Οι γκρανμέτρ και η παγκόσμια ανάπτυξη

Κείμενο του Κένεθ Ρόγκoφ, καθηγητή Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Κέρδος», 13/1/2010.
***Ο Κένεθ Ρόγκοφ (Kenneth Rogoff) είναι πρώην επαγγελματίας σκακιστής. Κατέχει τον τίτλο του γκρανμέτρ από το 1978.


Οπως η παγκόσμια οικονομία μεταπηδά από τη δεκαετία που πέρασε στη νέα, την οποία εγκαινιάζει το 2010, το ερώτημα που μπαίνει είναι ποια θα είναι η επόμενη κινητήρια δύναμη για την παγκόσμια ανάπτυξη; Εδώ μπορεί να επιχειρηματολογήσει κάποιος ότι η δεκαετία του 2010 θα είναι μία δεκαετία κατά την οποία η τεχνητή νοημοσύνη θα αγγίξει ταχύτητες «φωτός» και θα αρχίσει να έχει ισότιμο σχεδόν οικονομικό αντίκτυπο με εκείνον από την ανάδειξη της Ινδίας και της Κίνας.

Παραδέχομαι ότι η οπτική μου γωνία επηρεάζεται καθοριστικά από συμβάντα στον κόσμο του σκακιού, ένα παιχνίδι που έπαιζα κάποτε σε επαγγελματικό επίπεδο και ακόμη παρακολουθώ εξ αποστάσεως. Αν και είναι κάτι διαφορετικό, το ηλεκτρονικό σκάκι προσφέρει μεν ένα παράθυρο στην εξέλιξη της σιλικόνης αλλά και ένα βαρόμετρο για το πώς οι άνθρωποι μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτόν.

Λίγη ιστορία θα μπορούσε να βοηθήσει. Το 1996 και 1997, ο παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού Γκάρι Κασπάροφ έπαιξε ένα σετ παιχνιδιών κατά ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή της ΙΒΜ με το όνομα «Deep Blue». Την εποχή εκείνη ο Κασπάροφ κυριαρχούσε στο σκάκι διεθνώς, με τον ίδιο τρόπο που ο Τάιγκερ Γουντς - τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα - κυριαρχούσε στο γκολφ. Ομως, ο Κασπάροφ γρήγορα προσαρμόστηκε, ώστε να επωφεληθεί από την αδυναμία του υπολογιστή ως προς τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό, όπου η κρίση του και το ένστικτό του φάνηκαν να υπερέχουν των μηχανικών ικανοτήτων του υπολογιστή.

Δυστυχώς, ο υπερβολικά σίγουρος για τον εαυτό του Κασπάροφ δεν πήρε αρκετά σοβαρά τον «Deep Blue» στη ρεβάνς του 1997. Ο «Deep Blue» αιφνιδίασε τον πρωταθλητή, κερδίζοντας το παιχνίδι 3,5 προς 2,5. Πολλοί σχολιαστές χαρακτήρισαν τον θρίαμβο του «Deep Blue» ως ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα του 20ού αιώνα.

Ισως ο Κασπάροφ να είχε κερδίσει τη ρεβάνς αν είχε συνεχίσει για το σύνολο των 24 παιχνιδιών (που ήταν τότε το στάνταρ εύρος των παγκόσμιων πρωταθλημάτων). Ομως, μέσα στην επόμενη διετία, όπως οι άνθρωποι έμαθαν από τους υπολογιστές έτσι και οι υπολογιστές βελτιώθηκαν με πολύ ταχύτερο ρυθμό.

Με την ύπαρξη ακόμη πιο ισχυρών επεξεργαστών, οι παίκτες του ηλεκτρονικού σκακιού ανέπτυξαν την ικανότητα να κάνουν τόσο έγκαιρους υπολογισμούς που η διαφορά μεταξύ των βραχυπρόθεσμων τακτικών υπολογισμών και του μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού έγινε θολή.

Την ίδια στιγμή, τα ηλεκτρονικά προγράμματα άρχισαν να αξιοποιούν τεράστιες βάσεις δεδομένων από παιχνίδια μεταξύ «grandmasters» (ο ύψιστος τίτλος στο σκάκι), χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα των παιχνιδιών μεταξύ ανθρώπων για να κάνουν την προέκταση ως προς το ποιες κινήσεις θα είχαν τα μεγαλύτερα περιθώρια επιτυχίας. Σύντομα έγινε σαφές ότι ακόμη και οι καλύτεροι άνθρωποι-παίκτες θα είχαν λίγες πιθανότητες να ελπίζουν σε κάτι περισσότερο από μία περιστασιακή νίκη.

Σήμερα τα προγράμματα σκακιού έχουν εξελιχθεί τόσο πολύ που ακόμη και οι grandmasters καμιά φορά δυσκολεύονται να καταλάβουν τη λογική πίσω από τις κινήσεις τους. Στα περιοδικά του σκακιού βλέπει κάποιος συχνά σχόλια από κορυφαίους παίκτες όπως «Ο σιλικονούχος φίλος μου λέει ότι θα έπρεπε να είχα μετακινήσει τον βασιλιά μου αντί για τη βασίλισσα μου, όμως εγώ επιμένω ότι έκανα την "ανθρωπίνως" καλύτερη κίνηση».

Εχει και χειρότερα. Πολλά ηλεκτρονικά προγράμματα που διατίθενται στο εμπόριο μπορούν να ρυθμιστούν ώστε να μιμούνται το στιλ των κορυφαίων grandmasters σε βαθμό που να σοκάρει. Πράγματι τα ηλεκτρονικά προγράμματα σκακιού σήμερα έρχονται πολύ κοντά στο να ξεπεράσουν το ανώτατο τεστ τεχνητής νοημοσύνης του εκλιπόντος Βρετανού μαθηματικού Αλαν Τούρινγκ: Μπορεί ένας άνθρωπος που συνομιλεί με μία μηχανή να καταλάβει ότι δεν συνομιλεί με άνθρωπο;

Εγώ σίγουρα δεν μπορώ. Η ειρωνεία είναι ότι όπως και το φαινόμενο της απάτης με τη βοήθεια των υπολογιστών διαπερνά όλο και περισσότερο τα πρωταθλήματα σκακιού (με τις κατηγορίες να αγγίζουν ακόμη και τα ανώτατα κλιμάκια), η βασική συσκευή ανίχνευσης απάτης απαιτεί τη χρήση ενός άλλου υπολογιστή. Μόνο μία μηχανή είναι σε θέση να πει με ακρίβεια τι θα έκανε ένας άλλος υπολογιστής σε μία δεδομένη περίσταση. Ισως αν ο Τούρινγκ ζούσε σήμερα, θα όριζε την τεχνητή νοημοσύνη ως την αδυναμία ενός υπολογιστή να αντιλαμβάνεται κατά πόσον μία άλλη μηχανή είναι άνθρωπος!

Αρα μήπως όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι οι παίκτες σκακιού έχουν μείνει χωρίς δουλειά; Ευτυχώς η απάντηση παραμένει «όχι ακόμη». Αντιθέτως από ορισμένες πλευρές, το σκάκι παραμένει εξίσου δημοφιλές σήμερα όσο σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή των τελευταίων δεκαετιών. Το σκάκι ταιριάζει πολύ ωραία με το περιβάλλον του Internet και οι οπαδοί του παιχνιδιού μπορούν να παρακολουθούν τα κορυφαία πρωταθλήματα σε πραγματικό χρόνο, συχνά με σχόλια.

Η τεχνολογία βοήθησε σε βάθος να παγκοσμιοποιηθεί το σκάκι, με τον Ινδό Βίσι Ανάντ να είναι σήμερα ο πρώτος Ασιάτης πρωταθλητής και τον νεαρό και όμορφο Νορβηγό Μάγκνους Κάρλσεν να έχει αποκτήσει διαστάσεις ροκ σταρ. Προς το παρόν, άνθρωπος και μηχανή έχουν μάθει να συνυπάρχουν.

Βέβαια, αυτός είναι ένας μικρόκοσμος των μεγαλύτερων αλλαγών που μπορούμε να περιμένουμε. Τα απαίσια ηλεκτρονικά συστήματα αυτόματων τηλεφωνητών που όλοι σιχαινόμαστε, μπορούν να βελτιωθούν. Σκεφτείτε ότι σε κάποια στιγμή στο μέλλον ίσως να προτιμάτε ψηφιακούς τηλεφωνητές από ανθρώπινους.

Σε 50 χρόνια οι υπολογιστές είναι πιθανόν να κάνουν τα πάντα, από το να οδηγούν ταξί μέχρι να εκτελούν χειρουργικές επεμβάσεις ρουτίνας. Πιο σύντομα θα δούμε την τεχνητή νοημοσύνη να μεταμορφώνει την ανώτερη παιδεία, ανοίγοντας πιθανώς τον δρόμο προς την πανεπιστημιακή μόρφωση ακόμη και για τους φτωχούς κατοίκους αναπτυσσόμενων χωρών.

Παράλληλα, υπάρχουν βέβαια πιο πεζές, αλλά σημαντικές, χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης παντού, από τη ρύθμιση του φωτισμού και των ηλεκτρονικών συστημάτων στα σπίτια μας, μέχρι την πραγματοποίηση ανάλογων ρυθμίσεων στα δίκτυα ύδατος και ηλεκτρισμού, συμβάλλοντας στην παρακολούθηση αυτών και άλλων συστημάτων, ώστε να περιοριστεί η σπατάλη.

Εν συντομία, δεν συμμερίζομαι την άποψη πολλών ότι μετά το Internet και τους προσωπικούς υπολογιστές, θα μεσολαβήσει πολύς καιρός μέχρι την επόμενη ανακάλυψη που θα αλλάξει τη ζωή μας. Η τεχνητή νοημοσύνη θα προσφέρει την κινητήρια δύναμη που είναι αναγκαία για να προχωρήσει η δεκαετία του 2010. Αρα παρά το δύσκολο ξεκίνημα στον απόηχο της χρηματοοικονομικής κρίσης (που θα συνεχίσει να επιβραδύνει την παγκόσμια ανάπτυξη φέτος και του χρόνου), δεν υπάρχει λόγος η επόμενη δεκαετία να είναι μία οικονομική αποτυχία.

Υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρξει κι άλλος γύρος σοβαρών οικονομικών κρίσεων, δεν θα δούμε μία ακόμη αποτυχία - υπό τον όρο ότι οι πολιτικοί δεν θα σταθούν εμπόδιο στα νέα πρότυπα στον χώρο του εμπορίου, της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης.

http://www.kerdos.gr/default.aspx?id=1162264&nt=103