Δρόμοι

Το σκάκι...
... ήταν πάντα μια μεταφορά της πολιτικής και στρατιωτικής αντιπαράθεσης, με τις παγίδες του και τα φινάλε του και τα ματ του. Αντικριστά στη σκακιέρα φανταζόμαστε να κάθονται διπλωμάτες ή στρατηγοί. Το παιχνίδι απέκτησε διεθνή φήμη τους τελευταίους δυο αιώνες, αλλά γνώρισε την κορύφωσή του στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όπως και τα κατασκοπευτικά θρίλερ. H πρώτη σκηνή σε μια από τις πρώτες ταινίες του Τζέιμς Μποντ, «Από τη Ρωσία με αγάπη», είναι μια παρτίδα σκάκι ανάμεσα σε δυο μεγάλους μετρ (φωτ). Στην πραγματική ζωή, το ματς Φίσερ-Σπάσκι το 1972 τερμάτισε 25 χρόνια σοβιετικής ηγεμονίας στο σκάκι και σημάδεψε την αρχή του τέλους του Ψυχρού Πολέμου.

Το παιχνίδι...
... ήταν το τέλειο πεδίο μάχης για εκείνον τον ψυχολογικό πόλεμο. Και αυτό που το έκανε ακόμη πιο σημαντικό ήταν η σημασία που απέδιδε τότε η σοβιετική κοινωνία στο σκάκι. Οι Ρώσοι μπορεί να υστερούσαν σε άλλα, παρατηρεί ο Ντάνιελ Τζόνσον στο περιοδικό «Πρόσπεκτ», αλλά πάνω στη σκακιέρα η κυριαρχία τους ήταν απόλυτη. Ένα πεδίο μάχης που για πρώτη φορά στην Ιστορία ήταν αληθινά παγκόσμιο, μπορούσε να χωρέσει μέσα σε μονάχα 64 τετράγωνα. Το σκάκι έμοιαζε τότε με δικλίδα ασφαλείας, σε έναν πόλεμο που ανά πάσα στιγμή απειλούσε να γίνει θερμός.

H Σοβιετική...
... Ένωση εξακολουθεί να κυριαρχεί στο δυτικό σκάκι, ακόμη και μετά τον θάνατό της: οι περισσότεροι μεγάλοι μετρ του παιχνιδιού στην Αμερική, το Ισραήλ και την Ευρώπη είναι μετανάστες από τις χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ. Όμως ο μεγάλος μετρ που κυριάρχησε στο τελευταίο στάδιο της σοβιετικής ηγεμονίας ήταν ο Γκάρι Κασπάροφ. Τα αποτελέσματά του ξεχωρίζουν από όλων των άλλων. Αν δεν υπήρχαν τα κομπιούτερ. Το 1997 ηττήθηκε από το κομπιούτερ που ονομαζόταν «Ντιπ μπλου», κάτι που άφησε ένα μελανό σημάδι στην καριέρα του. Πολλοί πίστεψαν τότε πως το σκάκι σαν παιχνίδι είχε «τελειώσει», μολονότι άλλοι μεγάλοι μετρ κέρδιζαν ακόμη και τα καλύτερα κομπιούτερ. Στην ιδέα για την κατασκευή μηχανημάτων που θα έπαιζαν σκάκι, πρωτοπόροι ήταν ο Βρετανός Άλαν Τούρινγκ και ο Αμερικανός Κλοντ Σάνον, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Και οι δυο υπερδυνάμεις χρησιμοποιούσαν προγράμματα σε κομπιούτερ για να προσομοιώνουν τις συνθήκες ενός πυρηνικού πολέμου. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που τα πρώτα πρωταθλήματα για κομπιούτερ που έπαιζαν σκάκι τα κέρδισαν σοβιετικές και αμερικανικές μηχανές.

H άνοδος...
... και η πτώση του παιχνιδιού ως πολιτικής μεταφοράς και ως ιδεολογικού όπλου συνέπεσε με την αρχή και το τέλος μιας από τις πιο αγωνιώδεις περιόδους της σύγχρονης ιστορίας. Σήμερα που έχει εκλείψει πια η απειλή, το σκάκι έχει χάσει ένα μεγάλο μέρος από το «κεφάλαιο» που είχε συσσωρεύσει χάρη σε αυτήν. Μπορεί η επανάσταση του Ίντερνετ να έκανε το «πεδίο της μάχης» πραγματικά παγκόσμιο, αλλά δεν υπάρχουν πια οι μεγάλοι «στρατηγοί».

(Ρούσσος Βρανάς, ΤΑ ΝΕΑ 21/5/2005, http://www.tanea.gr/default.asp?pid=10&ct=13&artid=4390963 )