Προπονητικοί διάλογοι

Σκέψεις για την αποδοτικότερη μελέτη σκακιστικού υλικού

του Ηλία Κουρκουνάκη

Παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της πληροφορικής, το σκακιστικό βιβλίο γνωρίζει απροσδόκητη ανάπτυξη στις αρχές του 21ου αιώνα. Ενώ θα περίμενε κανείς ότι η πλειοψηφία των φιλόδοξων σκακιστών θα έδινε πολύ μεγαλύτερο βάρος σε υλικό που βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή, αυτό συνδυάζεται με την μελέτη ή τουλάχιστον με την αγορά περισσότερων βιβλίων από κάθε άλλη περίοδο στην ιστορία του σκακιού.

Η συγκεκριμένη τάση δεν φαίνεται να οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι σήμερα ασχολούνται πολύ περισσότεροι άνθρωποι με το σκάκι. Πιθανότατα, η πλειοψηφία των σκακιστών αντιλαμβάνεται ότι η ποιοτική επιλογή υλικού που κάνουν οι σύγχρονοι καλοί συγγραφείς επιλύει για λογαριασμό των αναγνωστών το πρόβλημα που δημιουργεί ο τεράστιος όγκος πληροφοριών που είναι διαθέσιμες σε ηλεκτρονική μορφή. Επίσης σημαντική παράμετρο αποτελεί η ευκολία που προσφέρει το Διαδίκτυο στην άμεση διάδοση και παραγγελία κάθε νέας έκδοσης σε ολόκληρη την υδρόγειο.

Παλιότερα, ο Polugaevsky είχε ισχυριστεί ότι λιγότερο από το 1% των σκακιστικών βιβλίων έχουν επάρκεια ποιότητας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η άποψη ότι δεν υπάρχουν καλά και κακά βιβλία, μόνο καλοί και κακοί αναγνώστες. Ως συνήθως, η αλήθεια βρίσκεται κάπου ανάμεσα: ένα σκακιστικό βιβλίο πρέπει να διευκολύνει τον αναγνώστη να επιτύχει τους στόχους που περιγράφονται στον τίτλο και στον πρόλογό του, δηλαδή να έχει γραφτεί με τρόπο που ευνοεί την δημιουργική σκέψη (και να μην περιορίζεται στο σερβίρισμα εύπεπτων συνταγών χωρίς ουσία), ενώ συγχρόνως θα απαιτεί από τον αναγνώστη να επενδύσει χρόνο και κόπο για να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ένα καλά οργανωμένο βιβλίο επιτρέπει την κατανόηση σε βάθος, ιδιαίτερα ζητημάτων που η ανάπτυξή τους απαιτεί περισσότερο κείμενο παρά εικόνες. Οι ασχολίαστες σκακιστικές εικόνες (σε μορφή διαγραμμάτων) βρίσκονται εύκολα πια σε ηλεκτρονική μορφή και η μεταφορά τους σε έντυπη έχει μοναδικό όφελος μια σειρά παρουσίασης σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια, π.χ. αυξανόμενη δυσκολία σε δοσμένο θέμα.

Τα πιο χρήσιμα σύγχρονα σκακιστικά βιβλία συνδυάζουν προσεκτικά επιλεγμένη ύλη με κατάλληλο σχολιασμό. Η καταλληλότητα του σχολιασμού προσδιορίζεται όχι μόνο από την αντικειμενική ορθότητα της σκακιστικής ανάλυσης, αλλά και από την εκπαιδευτική αρχή ότι η αφομοίωση της ύλης είναι σκόπιμο να γίνεται σταδιακά και μέσω επαναλήψεων που επιτρέπουν προοδευτική εμβάθυνση σε κάθε θέμα.

Τα σκακιστικά σχόλια είναι καλύτερα όταν μπορούν να μελετηθούν σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με τις ικανότητες των αναγνωστών. Επομένως, ένα καλό βιβλίο διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται σε ρυθμούς προσαρμοσμένους στις ευρύτερες συνθήκες ζωής κάθε αναγνώστη: μαθητικές ή επαγγελματικές υποχρεώσεις, διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος, κλπ. Όπως συμβαίνει και σε άλλες δραστηριότητες, έτσι και στο σκάκι η περιοδική μελέτη είναι προτιμότερη από την εντατική σε μικρό χρονικό διάστημα.

Η κατανόηση μιας θέσης ή παρτίδας από έναν επιμελή σχολιαστή επήλθε σταδιακά και με επαναλήψεις, οπότε θα ήταν εξωπραγματικό να περιμένουμε ότι θα φτάσουμε σε επαρκές βάθος με την πρώτη ανάγνωση, εκτός αν πρόκειται για θέματα που ήδη γνωρίζουμε. Δηλαδή, είναι πολύ πιο παραγωγικό να μελετήσουμε το ίδιο θέμα όσες φορές χρειάζεται για να νιώσουμε ότι εμβαθύναμε σε ικανοποιητικό βαθμό, παρά να διαβάσουμε επιφανειακά πολλά διαφορετικά θέματα. Ουσιαστικά, δεν περνάμε ποτέ από το ίδιο ποτάμι δυο φορές, αφού σε κάθε νέα μελέτη του ίδιου θέματος βρισκόμαστε σε ανώτερο επίπεδο κατανόησής του.

Η μέθοδος της γρήγορης επισκόπησης θέσεων αποδίδει μόνο όταν ενδιαφερόμαστε να αφομοιώσουμε συγκεκριμένα μοτίβα και θέλουμε να εντυπώσουμε στο μυαλό μας πολλές παραλλαγές της ίδιας εικόνας. Κάτι τέτοιο ίσως έχει νόημα όταν ερχόμαστε σε επαφή με κάποιες ιδέες για πρώτη φορά, ιδίως θέματα τακτικής, ώστε αξίζει να δοθεί προσωρινά προτεραιότητα στην οπτική εξοικείωση με το συγκεκριμένο μοτίβο. Σύντομα όμως θα πρέπει να δοθεί περισσότερη σημασία, χρόνος και ενέργεια στην ποιότητα ανάλυσης των θέσεων που θα εξετάσουμε, παρά στον αριθμό τους. Η ποιότητα αυτή συνήθως βρίσκεται στην ανάδειξη επί μέρους παραμέτρων ή λεπτομερειών που καθιστούν ένα μοτίβο λειτουργικό, υπερτερώντας άλλων στοιχείων της θέσης, ενώ σε άλλες φαινομενικά παρόμοιες θέσεις συμβαίνει το αντίθετο. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για ζητήματα στρατηγικής, όπου η κατανόηση σε βάθος αποδίδει συγκριτικά πολύ παραπάνω, καθώς και για τις σημαντικότερες ιδέες και θέσεις των φινάλε.

Ας προσθέσω εδώ ότι τα σκακιστικά βιβλία δεν είναι απαραίτητο να μελετώνται στο σύνολό τους (κάτι που ισχύει πολύ περισσότερο για περιοδικά), ούτε οπωσδήποτε με την σειρά παρουσίασης του υλικού που επέλεξε ο συγγραφέας. Τα περισσότερα έχουν γραφτεί στοχεύοντας σε διάφορα επίπεδα δυναμικότητας αναγνωστών και πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα.

Σε περίπτωση που η σκακιστική μελέτη γίνεται περισσότερο σκοπεύοντας στη βελτίωση του αγωνιστικού μας επιπέδου και λιγότερο στην αισθητική μας ευχαρίστηση, οι θεωρητικές γνώσεις πρέπει να συνδυαστούν με πρακτική εφαρμογή. Προς αυτή την κατεύθυνση, πιο χρήσιμα από προπονητική σκοπιά είναι όσα βιβλία εμπεριέχουν ασκήσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, πρέπει να γίνεται προσπάθεια από τον αναγνώστη να μετατραπεί οποιοδήποτε κείμενο σε προπονητικό υλικό με την διατύπωση κατάλληλων ερωτήσεων.

Για παράδειγμα, μελετώντας μια συλλογή παρτίδων μπορούμε να έχουμε σκεπάσει τις επόμενες κινήσεις με αδιαφανές κάλυμμα και να προσπαθούμε να προβλέψουμε τις επιλογές ενός από τους δύο παίκτες (ή και των δύο). Στη συνέχεια, μελετώντας και τα σχόλια μπορούμε να συγκρίνουμε τις σκέψεις που κάναμε με αυτές που διατυπώνονται από τον σχολιαστή. Επιπροσθέτως, τα συμπεράσματά μας μπορούν να ελεγχθούν με την βοήθεια ενός ισχυρότερου παίκτη ή προπονητή.

Γενικά, στην μελέτη σκακιστικών βιβλίων δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στις επιλογές του συγγραφέα, αλλά επιπλέον να δημιουργούμε δικά μας νέα ερωτήματα. Μια σωστή ερώτηση θα οδηγήσει σε εξαιρετικά ωφέλιμες απαντήσεις ή, ακόμα καλύτερα, σε νέες ερωτήσεις. Ο δραστήριος και παραγωγικός μελετητής κερδίζει πολύ περισσότερα από τον παθητικό αποδέκτη.

Ακόμα, όπως μετά από κάθε παρτίδα προσπαθούμε να εντοπίσουμε τόσο τα λάθη μας όσο και τις σωστές μας ενέργειες, έτσι και σε προπονητικές δράσεις η ποιοτική μας εξέλιξη εξαρτάται από δημιουργική αυτοκριτική και την ανασκόπηση της πορείας μας σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ειδικά όσον αφορά στη μελέτη βιβλίων, η ολοκλήρωσή της πρέπει να συμπεριλαμβάνει την καταγραφή των νέων γνώσεων ή ικανοτήτων που αποκομίσαμε από την μελέτη. Τι μάθαμε που δεν ξέραμε πριν από την ανάγνωση ενός βιβλίου; Τι μπορούμε να κάνουμε καλύτερα στην πράξη;

Τέλος, η σκακιστική μελέτη είναι χρήσιμο να συμπεριλαμβάνει όλους τους τομείς του σκακιού: άνοιγμα, στρατηγική, τακτική, φινάλε, θέματα ιστορικής εξέλιξης της σκακιστικής θεωρίας, ζητήματα ψυχολογίας και ίσως μερικά άλλα με μικρότερες πρακτικές εφαρμογές. Έτσι θα καλλιεργήσουμε μια ολοκληρωμένη σκακιστική προσωπικότητα, χωρίς μεγάλα κενά ή αδυναμίες. Στην επιλογή της κατάλληλης θεματολογίας και βιβλιογραφίας μπορούν να μας βοηθήσουν έμπειρα μέλη του συλλόγου μας και προπονητές.

Εν κατακλείδι, αυτοί που αποφεύγουν την επένδυση ενέργειας στην μόρφωσή τους, προφανώς αγνοούν το κόστος της αμορφωσιάς. Καλή μελέτη!


ΥΓ.: Τώρα, όποιος θέλει, μπορεί να ξαναδιαβάσει το κείμενο :)