Στις 2 Ιανουαρίου, το περιοδικό «Ταχυδρόμος» που κυκλοφορεί κάθε Σάββατο μαζί με την εφημερίδα «Νέα», περιείχε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα για την παγκόσμια πρωταθλήτρια Αλεξάνδρα Κόστενιουκ, το οποίο επιμελήθηκε ο Κοσμάς Κέφαλος. Ζήτησα από την εφημερίδα άδεια για την αναδημοσίευση (η ύλη του «Ταχυδρόμου» δεν υπάρχει στο site των «Νέων») και η απάντηση ήταν θετική. Οι φωτογραφίες είναι αδημοσίευτες και αποτελούν ευγενική προσφορά της φωτογράφου Αλεξίας Τσαγκάρη.
Βγαλμένη από την υποδειγματική σκακιστική σχολή που κληροδότησε η Σοβιετική Ένωση στη Ρωσία και με έντονη και διαρκή την παρουσία του σκακιστή πατέρα της, ανέβηκε γρήγορα ψηλά στο σκακιστικό στερέωμα και ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας της, κατακτώντας από ηλικία 12 ετών πανευρωπαϊκούς και παγκόσμιους τίτλους. Σε ηλικία 14 ετών πήρε τίτλο γκραν μετρ γυναικών (WGM), ενώ 6 χρόνια αργότερα έγινε μία από τις δέκα γυναίκες με τίτλο GM. Γεννήθηκε στις 23 Απριλίου 1984 και, όπως λέει, «20 από τα 25 χρόνια της ζωής μου παίζω σκάκι, μελετώ σκάκι και δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς το σκάκι». Τη συναντήσαμε όχι στην Αγία Πετρούπολη αλλά στην Πετρούπολη. Εδώ δίπλα.
Η Αλεξάνδρα Κόστενιουκ είναι η γυναίκα που ανέτρεψε την εικόνα του σκακιστή, το στερεότυπό του. Του υπερβολικά σοβαρού, του αμίλητου, πολλές φορές απόμακρου, του ανθρώπου που δεν νοιάζεται για τίποτε άλλο έξω από όσα διαδραματίζονται στη σκακιέρα. Γοητευτικό μείγμα ευστροφίας, επικοινωνιακού ταλέντου, ομορφιάς και θηλυκότητας, απένειμε στον εαυτό της τον τίτλο της πρέσβειρας του σκακιού και μέσα από συνεντεύξεις, φωτογραφήσεις (ορισμένες χαρακτηρίστηκαν ασυνήθιστα τολμηρές, τουλάχιστον για τα έως τότε ειωθότα στο σκάκι), ακόμα και με συμμετοχή της σε ταινία, προσπάθησε να διαδώσει το πνευματικό άθλημα, να το κάνει «τόσο δημοφιλές όσο το μπάσκετ και το τένις».
Την απάντηση για το κατά πόσο θεμιτά είναι όλα αυτά την έδωσε παλιότερα στο CNN: «Στόχος μου είναι να δείξω ότι το σκάκι μπορεί να είναι ένα δημοφιλές άθλημα, όπως το τένις ή το μπάσκετ. Αν ο στόχος αυτός απαιτεί να γίνω η ίδια το sex symbol του σκακιού, τότε είμαι έτοιμη!»
Σιμουλτανέ στην Πετρούπολη
Η Κόστενιουκ, παγκόσμια πρωταθλήτρια στο σκάκι και επικεφαλής της Εθνικής Ρωσίας στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Εθνικών Oμάδων που έληξε πρόσφατα και απ’ όπου γεύτηκε έναν ακόμα θρίαμβο (πρωταθλήτρια Ευρώπης η χώρα της και χρυσό μετάλλιο η Αλεξάνδρα για το υψηλότερο ποσοστό στην 1η σκακιέρα), ήρθε στην Αθήνα τον περασμένο Oκτώβριο, προσκεκλημένη του δραστήριου Αναγεννησιακού Σκακιστικού Oμίλου Πετρούπολης «Δίας» για επίδειξη σιμουλτανέ σε 35 σκακιέρες. Oι αντίπαλοί της, στην πλειονότητα νεαροί (τα μικρότερα, η Σωτηρία-Αφροδίτη Γραφάκου και τα δίδυμα αδέρφια Χρήστος Ανθόπουλος και Ιωάννα Ανθοπούλου είναι μόλις 8 ετών!), που είχαν αποκτήσει δικαίωμα συμμετοχής από προκριματικούς αγώνες, αποδείχθηκαν «σκληρά καρύδια» και κράτησαν την πρωταθλήτρια κόσμου επί 5 ώρες στην κεντρική πλατεία της Πετρούπολης. Το τελικό σκορ (27 νίκες της Κόστενιουκ, 4 ισοπαλίες και 4 ήττες από τους Σιγούρο, Μαλαματά, Μεγαλιό και Κουτουκίδη) θεωρείται πενιχρό για μια παγκόσμια πρωταθλήτρια! Από μια άλλη οπτική γωνία, εξαιρετικά τιμητικό για τους νεαρούς Έλληνες αντιπάλους της.
Προσιτή στο κοινό και πάντα χαμογελαστή, η Κόστενιουκ ήταν εξαιρετικά συνεργάσιμη, τόσο κατά τη φωτογράφηση, πριν και κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, όσο και στη συνέντευξη, αμέσως μετά.
Κάτι που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στις συνεντεύξεις της Ρωσίδας πρωταθλήτριας είναι η προσπάθειά της να αποσείσει τον τίτλο του σκακιστικού ταλέντου και να αποδώσει τις επιτυχίες της στη σκληρή δουλειά: «Ποτέ δεν θεώρησα τον εαυτό μου ταλαντούχα σκακίστρια. Δεν ξέρω γιατί. Έχω μιλήσει με πολύ κόσμο και θεωρώ πως το ταλέντο στο σκάκι είναι κάτι διαφορετικό. Υπάρχει επίσης έμφυτο μέσα μου το στοιχείο της άμιλλας. Δεν θέλω να χάνω, θέλω να κερδίζω. Συνεπώς η περίπτωσή μου είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς. Κάποιοι άνθρωποι έχουν σκακιστικό ταλέντο, ιδιαίτερες ικανότητες ακριβώς για να παίζουν σκάκι, και κάποιοι άλλοι άνθρωποι ξέρουν να δουλεύουν. Είναι κι αυτό κάποιου είδους ταλέντο, να μπορείς να δουλεύεις πολλές ώρες την ημέρα».
Η καθημερινή της προπόνηση περιλαμβάνει 10 ώρες σκακιστικής μελέτης και 5 χιλιόμετρα τρέξιμο. Προσέχει τη διατροφή της, αλλά έχει αδυναμία στη σοκολάτα! Άλλοτε το πρόγραμμα έβγαινε ευκολότερα. Από τις 22 Απριλίου 2007 έχει μπει στη ζωή της ένας ακόμα άνθρωπος, η κόρη της Φραντσέσκα. Προσπαθεί να ισορροπήσει στο ρόλο της επαγγελματία σκακίστριας, του κήρυκα του σκακιού, στον οποίο είχε αρχικά αυτοαναγορευτεί αλλά τώρα της αναγνωρίζεται και επισήμως (ήρθε στη Χαλκιδική ως συμπρόεδρος της Επιτροπής Γυναικών για να προωθήσει στο Συνέδριο της Παγκόσμιας Σκακιστικής Oμοσπονδίας το γυναικείο σκάκι), καθώς και στο ρόλο της μητέρας. Κουράζεται περισσότερο, αλλά, όπως μας λέει, «όταν μου χαμογελάει η κόρη μου, ξεχνώ τα πάντα!».
Ανέκαθεν παρουσίαζε ενδιαφέρον η άποψη κορυφαίων σκακιστών και σκακιστριών για το πού οφείλεται η διαφορά επιπέδου μεταξύ αντρών και γυναικών (με εξαίρεση την Oυγγαρέζα Τζούντιθ Πόλγκαρ, καμία σκακίστρια δεν έφτασε στους 10 πρώτους του πίνακα διεθνούς αξιολόγησης και δεν διεκδίκησε τίτλο παγκόσμιου πρωταθλητή).
Προσπερνώντας τον αφορισμό του Φίσερ, ότι οι γυναίκες δεν είναι ικανές να παίζουν σκάκι, να πούμε ότι κάποιοι γενικά παραδεκτοί λόγοι, τους οποίους αναφέρει και η Κόστενιουκ, είναι το γεγονός ότι ασχολούνται με το σκάκι πολύ λιγότερα κορίτσια και ότι από αυτά ορισμένα το εγκαταλείπουν ευκολότερα από τα αγόρια λόγω επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων, καθώς επίσης και ότι οι άντρες παίζουν επαγγελματικά σκάκι εδώ και 100 χρόνια, ενώ οι γυναίκες μόνο 30. Η Αλεξάνδρα προχωράει ένα βήμα παραπάνω: «Το σκάκι απαιτεί αυτοσυγκέντρωση. Αν χάσεις την αυτοσυγκέντρωσή σου κάνεις λάθη κι αν κάνεις λάθη χάνεις την παρτίδα. Oι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στα σφάλματα. Μια κίνησή τους είναι πολύ δυνατή και η αμέσως επόμενη αδύναμη. Oι άντρες σκακιστές έχουν πιο σταθερή απόδοση».
Τελικώς, αυτό είναι καλό ή κακό για τις γυναίκες; Η Αλεξάνδρα είναι απόλυτη: «Όταν έμαθα πως θα γεννήσω ένα κοριτσάκι, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν “τι ωραία, θα μπορεί να παίξει σκάκι!”, διότι είναι πιο εύκολο για μια γυναίκα να πετύχει στο σκάκι. Λιγότερα κορίτσια παίζουν σκάκι, λιγότερα τουρνουά σε υψηλό επίπεδο, άρα περισσότερες πιθανότητες για ένα κορίτσι να πετύχει».
Το 2001 φτάνει στον τελικό του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Γυναικών, όπου χάνει δύσκολα (το ματς κρίθηκε στο δεύτερο μπαράζ!) από την Κινέζα Ζου Τσεν. Το 2008 είναι περισσότερο έμπειρη και καλύτερα προετοιμασμένη. Νικάει κατά σειρά την Ιρανή Ατούσα Πουρκασιάν, τη Ρωσίδα Τατιάνα Κοσίντσεβα, την Oυκρανή Άννα Oυσένινα και τη Σουηδή Πία Κράμλινγκ. Βρίσκεται ξανά στον τελικό με Κινέζα αντίπαλο, αυτή τη φορά την ανερχόμενη Χόου Γιφάν. Η νεαρή Κινέζα συνοδεύεται από επιτελείο τεσσάρων γκραν μετρ, καθώς και από παράγοντες της χώρας της. Η Κόστενιουκ είχε κοντά της μόνο τον πατέρα της και τον σύζυγό της, ωστόσο ένιωθε πως την υποστήριζε ολόκληρη η Ρωσία!
Μάχη των φύλων
Η Χόου Γιφάν εμφανίζεται πολύ μαχητική και σε κάθε παρτίδα διεκδικεί το μέγιστο δυνατό. Η Ρωσίδα υπερέχει σε θεωρητική προετοιμασία και σε εμπειρία μεγάλων συναντήσεων και τελικώς επικρατεί. Η χώρα της δέχεται τον τίτλο με ενθουσιασμό, κάτι που φαίνεται από τα μηνύματα των Μεντβέντεβ και Πούτιν, αλλά και των φίλων του σκακιού.
Παρότι βγαίνει από αυτή τη δοκιμασία αλώβητη (δεν υπέστη ούτε μία ήττα), δείχνει εξουθενωμένη. Χιλιάδες τα μηνύματα στο site και στο facebook, με πολλά συγχαρητήρια, αλλά και με μία απορία: «Πώς μπορεί να είσαι τόσο κουρασμένη;» Στα ματς του 2001 είχε χάσει 5 κιλά. Το 2008 δεν τόλμησε να ανέβει στη ζυγαριά!
Συζητώντας παλιότερα με τον αρχισυντάκτη του περιοδικού «Σκάκι για όλους», Δ. Σκυριάνογλου, του είπε ότι οι άντρες γκραν μετρ την αντιμετωπίζουν με σεβασμό και είναι έτοιμοι για κάθε αποτέλεσμα. Αλίμονο αν δεν ήταν έτσι. Το Νοέμβριο οργανώθηκε στη Μόσχα το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Μπλιτς (παρτίδες πεντάλεπτης διάρκειας). Τα μεγάλα ονόματα ήταν ο 40χρονος Ινδός παγκόσμιος πρωταθλητής Βισβανάθαν Ανάντ και ο 19χρονος Νορβηγός Μάγκνους Κάρλσεν, ο παίκτης που έφτασε στην πρώτη θέση των διεθνών βαθμών αξιολόγησης. Οι αναμετρήσεις ήταν σκληρές, οι 24 αντίπαλοι έπαιξαν με όλους από δύο φορές και τελικά επικράτησε ο Κάρλσεν. Ωστόσο, την παράσταση έκλεψε η Κόστενιουκ, κερδίζοντας στη μία από τις δύο παρτίδες και τον Ανάντ και τον Κάρλσεν.
Ενδιαφέρον φλας μπακ: Η Oυγγαρέζα Σούζαν Πόλγκαρ, μεγαλύτερη αδελφή της διάσημης Τζούντιθ, ήταν η πρώτη σκακίστρια που κατάφερνε να κερδίζει μεγάλους μετρ και, μιλώντας για την αντίδρασή τους (όλοι απέδιδαν την ήττα τους σε δική τους κακή κατάσταση και όχι στην ανωτερότητα της νεαρής τότε αντιπάλου τους), είχε πει το περίφημο: «Δεν έχω νικήσει ακόμα κανέναν υγιή άντρα!»
Την είπαν Άννα Κουρνίκοβα του σκακιού, αλλά η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο διασημοτήτων φάνηκε στη συνέχεια. Η μεγάλη τενίστρια, θαμπωμένη από τα φώτα της δημοσιότητας, επηρεάστηκε αρνητικά, η αθλητική της απόδοση έπεσε. Αντιθέτως, η Κόστενιουκ είδε τα μέσα ενημέρωσης ως μέσον περαιτέρω εξέλιξής της, αλλά και προβολής του πνευματικού αθλήματος. Κάθε συνέντευξη, κάθε φωτογράφηση, όπως αυτές για τα περιοδικά «Vogue», «Elle», «Readers Digest» και «Class», ακόμα και η συμμετοχή της ως γκεστ σταρ στην ταινία του Στανισλάβ Γκοβορούχιν με τίτλο «Ευλογημένες οι γυναίκες» («Bless the women») δεν αποτελούσαν ένδειξη καταξίωσης, αλλά σκαλοπάτι για υψηλότερο στόχο. Τα φώτα δεν τη θάμπωσαν, της πρόσθεσαν λάμψη!
BOX
Έχει πει:
«Αν στην προσπάθεια να κάνω το σκάκι δημοφιλές ο ρόλος μου απαιτεί να γίνω σύμβολο του σεξ, είμαι έτοιμη!»
«Στο Διαδίκτυο το σκάκι έχει μεγάλα πλεονεκτήματα σε σύγκριση με άλλα αθλήματα. Χρησιμοποιούμε το Internet, παίζουμε στο Internet, παρακολουθούμε τουρνουά στο Internet και κάνουμε μαθήματα on-line».
«Το σκάκι έχει την ταμπέλα της ανιαρής ενασχόλησης κι αυτό θέλω να το αλλάξω. Θέλω να δείξω πως τα παιδιά μπορούν να παίξουν σκάκι, μπορούν να διασκεδάσουν παίζοντας σκάκι, κι αληθινά διασκεδάζουν παίζοντας μια παρτίδα ή συμμετέχοντας σε κάποιο τουρνουά».
Η μορφή του είναι ντοστογιεφσκική. Πρόσωπο σκαμμένο, μάτια γαλαζογκρίζα διερευνητικά, βλέμμα ζεστό, έκφραση που είναι στραμμένη προς τα μέσα, ψηλός, στραβοκάνης, εκφραστικά μακριά δάχτυλα που γράφουν αλλά και... σκάβουν. Τα μήλα από τον κήπο του είναι το καμάρι του, και κάθε πρωί τροφοδοτεί με σπόρια ένα μπιτόνι, που το κρέμασε σε ένα δέντρο και του έκοψε ένα πορτάκι για να ΄ρχονται τα σπουργίτια να τσιμπολογούν. Δυο ώρες έξω από τη Μόσχα, στην παγωμένη Μπούκοβα, ο Βλαντίμιρ Συμιόνοβιτς Μακάνιν μάς φιλεύει στο φτωχικό εξοχικό του· στην ξύλινη «ντάτσα» που αγόρασε πριν από μία εικοσαετία, όταν βγήκε επιτέλους από το σκοτάδι και αναγνωρίστηκε ως η κορυφαία φωνή της ρωσικής «γενιάς του ΄70». Γνωστός στο ελληνικό κοινό από το εξαιρετικό Αντεργκράουντ ή Ένας ήρωας του καιρού μας, όπου αποτυπώνει κριτικά (το 1998) τη μετάβαση στη μετασοβιετική εποχή μέσα από ένα μωσαϊκό χαρακτήρων και πεπρωμένων, γνωστός και από το σπονδυλωτό Μυθιστόρημα του Κλουτσαριώφ (Καστανιώτης) όπου μεταξύ άλλων αναδεικνύει το σύνδρομο της ανάκρισης και την αίσθηση ενοχής που έχει δηλητηριάσει τον ρωσικό λαό, ο Μακάνιν είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Φωνή ανεξάρτητη και ασυμβίβαστη, δεν υπήρξε ποτέ μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ούτε όμως και «διαφωνών», επειδή «δεν ήθελα να ενταχτώ σε κανένα κατεστημένο». Η συνέπεια ήταν ότι έμεινε περιθωριοποιημένος για μια 15ετία, όπως και ο πρωταγωνιστής τού Αντεργκράουντ ο οποίος προβληματίζεται για την ελευθερία και τoν σεβασμό της προσωπικότητας, αντιπαραβάλλοντας στον παλιό κόσμο, τον καινούργιο. Αυτόν της νεόκοπης δημοκρατίας με τις λαμπρές προθέσεις και τα μεγάλα ψέματα... Όπως μας έλεγε ειδικότερα, το κομμουνιστικό πείραμα απέτυχε στην ΕΣΣΔ «αλλά έριξε τον σπόρο των αλλαγών στη Δύση»· οι Γκορμπατσωφικοί είχαν όραμα και καλές προθέσεις «αλλά ήσαν άπειροι στη διαχείριση της εξουσίας»· ο Πούτιν κατάφερε ένα πλήγμα στη φτώχεια και «εγκαινίασε μια περίοδο Βοναπαρτισμού», που μπορεί να κολακεύει τις ανασφάλειες του ρωσικού λαού «αλλά έχει κι αυτή ημερομηνία λήξεως...». Όσο για τον ίδιο, το μόνο που διεκδικούσε ήταν και είναι η αφοσίωση στο έργο του.
«Γράφω τα βιβλία μου άλλοτε με τα άσπρα πιόνια, άλλοτε με τα μαύρα», εξομολογείται ο Μακάνιν. Μικρός, στην πολίχνη του Ορσκ στα Ουράλια, ήταν παιδί-θαύμα στο σκάκι. Όμως άφησε τα τουρνουά για να ακολουθήσει καριέρα μαθηματικού, που κι αυτήν την εγκατέλειψε στα 30 του για να σπουδάσει κινηματογράφο, κι από εκεί (επί Χρουστσώφ) να στραφεί αποκλειστικά στο γράψιμο. Αλλά τον περίμενε η φτώχεια. Μέχρι το 1979 που το Μπρεζνιεφικό καθεστώς, για να αποφύγει το σκάνδαλο, του επιτρέπει να παρευρεθεί στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Τότε αρχίζει να αποκτά κοινό, και από το 1983 τα βιβλία του σαρώνουν, ενώ το σκάκι παραμένει πάντα το πάθος του.... Αλλά και μια στάση ζωής: «Το να γράφεις με τα άσπρα πιόνια, σημαίνει ότι κάνεις επιθετικές κινήσεις, ο ρυθμός σου είναι γρήγορος, τα γραπτά σου έχουν μια δύναμη, μια καθαρότητα, ο αναγνώστης κρατιέται σε εγρήγορση και ξαφνιάζεται διαρκώς, έχεις ευρεία απήχηση. Στη μουσική θα το παραλληλίζαμε με ένα κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα. Το να γράφεις με τα μαύρα πιόνια σημαίνει ότι σκέφτεσαι την κάθε σου κίνηση διότι το θέμα σου είναι λιγότερο γνωστό, προχωράς σταδιακά, με τον ρυθμό της αναπνοής, κρατώντας χαμηλούς τόνους, χωρίς ποτέ να θριαμβολογείς. Στη μουσική θα μιλούσαμε για συμφωνία. Ποιος παίζει καλύτερα απ΄ όλους; Μα, όπως έλεγε και ο αήττητος πρωταθλητής Αλεξάντρ Αλιόχιν, εκείνος που ξέρει να νικάει με τα μαύρα· χωρίς δηλαδή να βασίζεται στις επιθέσεις!». Είναι προφανής εδώ, η αλληγορία για τα πιο απαιτητικά βιβλία. Εξάλλου ο Μακάνιν που έχει τις ρίζες του στους μετρ του 19ου αιώνα, δεν το κρύβει: έγραψε το Ισπούκ (Τρομάρα- Σοκ- Πανικός), την πλέον πρόσφατη νουβέλα του, με τα άσπρα πιόνια, ενώ το μεγάλο έργο του, το Αντεργκράουντ, με τα μαύρα!
Ο μύθος του Σάτυρου και της Νύμφης βρίσκεται στον πυρήνα του Ισπούκ. Όμως ο συγγραφέας δεν υιοθετεί τη δημοφιλή σκοπιά της κατατρεγμένης Νύμφης, αλλά του Σάτυρου ο οποίος γερνά, αισθάνεται τη μοναξιά του και αρπάζεται από τον έρωτα για να κρατηθεί ζωντανός κόντρα σε όσα τον οδηγούν στην παραίτηση. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ρωτήσαμε τον Μακάνιν ποιον προτιμά από τους ποιητές στους οποίους αναφέρεται, τον Πούσκιν ή τον Λέρμοντοφ, απάντησε:
«Οι σκακιστές», ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα που βρίσκεται στο προαύλιο του καθεδρικού ναού, στην Καρταχένα της Κολομβίας (Cartagena de Indias, όπως είναι το πλήρες όνομά της). Το κέντρο της πόλης μοιάζει να αποτελεί το κατάλληλο πλατό για ταινία εποχής. Στην ευρύτερη επαρχία της Καρταχένα διαδραματίζονται μερικές από τις ιστορίες του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Φτάνοντας στην Καρταχένα, το βλέμμα μαγνητίζεται από τα τείχη περιμετρικά του λιμανιού, χτισμένα από τους Ισπανούς αποικιοκράτες, για να αποτρέπουν τους πειρατές και τους επίδοξους πορθητές της. Μέχρι και σήμερα παραμένουν σχεδόν ανέπαφα, φυλάσσοντας ως μυστικό τις επικές μάχες που έλαβαν χώρα εκεί. Το λιμάνι, εξαιτίας της κομβικής θέσης και της εμπορικής του σημασίας, αποτέλεσε περιστασιακά το μήλο της έριδος για διάφορους λαούς στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής και νότιας Αμερικής, ακόμα και πριν το 1533, έτος ιδρύσεως της σύγχρονης πόλης. (στοιχεία από το travelstyle.gr).
Κάπως ξεχασμένος από τις νεότερες γενιές, ο Λεονίντ Ζαχάροβιτς Στάιν ήταν σοβιετικός γκρανμέτρ (με καταγωγή από την Ουκρανία) ο οποίος κατέκτησε τρεις φορές το πρωτάθλημα ΕΣΣΔ (το 1963, το 1965 και το 1966) και συγκαταλεγόταν στους καλύτερους παίκτες του κόσμου εκείνη την εποχή. Εκπροσώπησε τη Σοβιετική Ένωση στις σκακιστικές ολυμπιάδες του Τελ Αβίβ και της Αβάνας κερδίζοντας και τις δυο φορές μετάλλιο στη σκακιέρα του. Το στυλ παιχνιδιού του ήταν επιθετικό, με σαφείς επιρροές από τον Τσιγκόριν και τον Αλιέχιν. Ο Ρέιμοντ Κιν έχει γράψει ένα καλό βιβλίο με τίτλο Leonid Stein – Master of Attack όπου αναλύει πολλές δημιουργίες του χαρισματικού παίκτη. Πέθανε το 1973, νεότατος, σε ηλικία 38 ετών, από καρδιακή προσβολή, στο ξενοδοχείο Ροσίγια της Μόσχας ενώ ετοιμαζόταν να αναχωρήσει με την σοβιετική αποστολή για το Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα. Ήταν από τους λίγους σκακιστές που είχε ισόπαλο συνολικό σκορ με τους Πετροσιάν, Σμίσλοβ και Μποτβίνικ και θετικό σκορ με τον Ταλ, τον Σπάσκι και τον Κέρες!
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κέδρος» ένα ημερολόγιο εμπνευσμένο από το σκάκι με ζωγραφιές του Νικόλα Σφήκα. Όπως γράφει η Στέλλα Λάβδα, Καθηγήτρια Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ., «ο Νικόλας Σφήκας ζει και δημιουργεί ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον πνευματικό κόσμο της Ανατολής που γέννησε και τελειοποίησε την τέχνη του σκακιού και εκείνον της Δύσης που την αγκάλιασε και την καθιέρωσε ως ύψιστη μορφή πνευματικής άσκησης και επικοινωνίας. Παθιασμένος αθλητής ο ίδιος, στην υπηρεσία μιας παλιάς παράδοσης εικαστικών καλλιτεχνών με άποψη στο σκάκι, ο Νικόλας Σφήκας βιώνει μ’ αισθαντικό τρόπο τη συνεχιζόμενη αγωνία για την τελειότητα της παρτίδας. Και αυτή ακριβώς η σκακιστική παρτίδα, είτε ως τέχνη που παρουσιάζεται με μορφή παιχνιδιού είτε ως μέσον αντιπαράθεσης αλλά και επικοινωνίας, καθίσταται επί σειρά ετών σταθερή θεματική του ζωγραφικού του έργου».
Για ένα μήνα μπορούσε να δει κανείς ένα συμπαθητικό τυπάκο με γυαλιά και σκούρο γκρι παλτό να διασχίζει γρήγορα και μεθοδικά τους δρόμους του Χάντι-Μανσίσκ καθώς πήγαινε από το ξενοδοχείο του στο τοπικό πολιτιστικό κέντρο. Αυτή η εικοσάλεπτη καθημερινή βόλτα στην Σιβηρική πόλη, στην καρδιά του χειμώνα, με τη θερμοκρασία στους -30 βαθμούς ήταν αποτέλεσμα συνειδητής απόφασης. Ο περιπατητής, ένας Ισραηλινός στα σαράντα του, προτίμησε ν'απαρνηθεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς, για να γεμίζει τα πνευμόνια του με οξυγόνο και να ετοιμαστεί για την πολύωρη μάχη απέναντι σε ισάξιους αντιπάλους. Μέσα στο δεκεμβριανό ψύχος, ο Μπόρις Γκέλφαντ κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο, στη Σιβηρία. Η νίκη του, τού απέφερε περίπου 100.000 δολάρια και μια θέση στα ματς των διεκδικητών του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος.
Πόσες κινήσεις βλέπει μπροστά; Δεν θα του πάρετε απάντηση. «Εξαρτάται από το χρόνο που θα διαθέσω για μια κίνηση και την κατάσταση στην σκακιέρα» εξηγεί χαμογελώντας. «Σε μια απλή θέση μπορείς να φτάσεις πολύ μακριά. Αλλά, αν αντιμετωπίζεις δυσκολίες, μπορείς να κάνεις λίγα πράγματα. Έτσι είναι σημαντικό να κάνεις μόνο ό,τι είναι απαραίτητο. Οι πιθανότητες είναι άπειρες, αν βρεις ένα τρόπο να βελτιώσεις την θέση σου αυτό αρκεί». Οι υπολογιστές δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Ο σκακιστικός κόσμος πάγωσε όταν αποδείχτηκε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τα εξελιγμένα σκακιστικά προγράμματα, αλλά ανακουφίστηκε όταν κατάλαβε ότι το ανθρώπινο μυαλό είναι πολύ πιό ενδιαφέρον ακριβώς γιατί δεν είναι αλάνθαστο.
Δύο χρόνια συμπληρώθηκαν από το θάνατο του χαρισματικότερου σκακιστή όλων των εποχών, του Ρόμπερτ Τζέιμς Φίσερ. Έφυγε στις 17 Ιανουαρίου του 2008, σε ηλικία 64 ετών, στη σιωπή της Ισλανδίας. Ο σκακιστικός κόσμος θαύμαζε πολλούς παίκτες, τον Φίσερ τον αγαπούσε. Ο καλύτερος τρόπος για να θυμηθούμε ένα σκακιστή είναι οι δημιουργίες του. Ας παρακολουθήσουμε μια λιγότερη γνωστή παρτίδα του, με σύντομα σχόλια του Λεόν Γκαρσία, από την «Ελ Παΐς»: 
