Περί αξιών και ισοπαλιών

Η απόψη του Ελισσαίου Βλάχου για το γνωστό θέμα με τις ομαδικές ισοπαλίες στον τελευταίο γύρο του διασυλλογικού πρωταθλήματος Α' Εθνικής κατηγορίας:


Περί αξιών και ισοπαλιών

Χαίρετε, με κάποια καθυστέρηση ομολογουμένως, αλλά συνήθως η χρονική απόσταση βοηθάει την κρίση.

Πολύς λόγος έγινε τις τελευταίες βδομάδες για τους διαιτητές (και τους παράγοντες και το σύστημα και τους διοικούντες και τους αρχηγούς) και την ανεπάρκειά τους ή την έλλειψη πυγμής ή την εσκεμμένη οσφυοκαμψία τους. Έτυχε να μην είμαι διαιτητής στις επίμαχες συναντήσεις. Θίγομαι όμως, γιατί θεωρώ πως όποιος και να ήταν από εμάς το ίδιο θα έπραττε.
Η όλη ιστορία κατ' εμέ έχει δύο σκέλη. Ένα ηθικό και ένα κανονιστικό.

Στο κανονιστικό, εκεί εμπλέκονται οι διαιτητές για το θεσμικό τους ρόλο, ακούω μόνο μπούρδες και μεγαλοστομίες περί τιμωριών και αποκεφαλισμών και ανασκολοπισμών. Στη συνάντηση διαιτητών, μια μέρα πριν ξεκινήσει η διοργάνωση, τέθηκε ακριβώς η ερώτηση για το 6-6 με 12 ισοπαλίες. Αποφασίσαμε ότι δεν θα κάνουμε τίποτε γιατί δεν μπορεί να αποδειχθεί εύκολα κάτι. Εκτός αν τα στοιχεία είναι αδιάσειστα. Και νομίζω ότι σωστά αποφασίσαμε. Δεν θεωρείτε προσυνεννόηση ούτε η φημολογία ούτε ακόμη και η επίγνωση της αγωνιστικής πρακτικής. Αν αποφάσιζε κάποιος διαιτητής να μηδενίσει δύο ομάδες, θα τον άδειαζε η επιτροπή ενστάσεων και στη χειρότερη το ΑΣΕΑΔ. Πουθενά δεν λέει ότι απαγορεύεται οι δώδεκα παίκτες μιας ομάδας να προτείνουν, κατόπιν προτροπή του αρχηγού ή έστω με δική τους πρωτοβουλία, ισοπαλία στον αντίπαλο και αυτός είτε με δική του πρωτοβουλία είτε με προτροπή του αρχηγού του να δεχθεί. Ακόμη και η πιπίλα της γελοιοποίησης του αθλήματος στις δύο παρτίδες της Καβάλας θα είχε ως αυστηρότερο αποτέλεσμα να τιμωρηθούν οι συγκεκριμένοι παίκτες και όχι η ομάδα. Οπότε θα είχαμε δύο αμοιβαίους μηδενισμούς και το τελικό σκορ θα έληγε πάλι ισόπαλο με 5-5. Δεν νομίζω ο στόχος όλης αυτής της κριτικής να είναι τα δύο παιδιά και η άγαρμπη ισοπαλία τους. Ούτε φυσικά δεν μπορώ να δεχθώ πως η Καβάλα δεν ήταν η άξια πρωταθλήτρια. Το απέδειξε κατ’ επανάληψη στους αγώνες αυτούς. Κανονιστικά λοιπόν ας σταματήσουν να κρέμονται τα δρεπάνια πάνω από τα κεφάλια δικαίων και αδίκων. Αν αλλάξουν οι κανονισμοί το ξανασυζητάμε. Όχι όμως ότι οι κανονισμοί σώζουν τη χαμένη τιμή του σκακιού, αν πράγματι αυτή έχει χαθεί.

Το ηθικό κομμάτι έχει ενδιαφέρον. Ποια είναι τα ερωτήματά μας όμως;


Είναι μεμπτή η ισοπαλία εν γένει;

Όχι. Υπάρχουν πολλές μαχητικότατες ισοπαλίες.


Είναι μεμπτή η επιδίωξη της ισοπαλίας;

Πάλι όχι, εφ’ όσον μέσα σ’ αυτή την κατηγορία υπάρχουν περιπτώσεις όπου κάποιος παίκτης δεν αισθάνεται βέβαιος για τον εαυτό του ότι μπορεί να διεκδικήσει τη νίκη και καταφεύγει σε τριπλές επαναλήψεις ή υπεραπλοποιήσεις της θέσης. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα, όπου υπάρχει και διαφορά δυναμικότητας, βλέπουμε να προτείνει ισοπαλία ο ασθενέστερος παίκτης στον τυπικά ισχυρότερο παρότι ο ασθενέστερος έχει ελαφρά υλική υπεροχή. Μπορεί να κατηγορήσει κανείς κάποιον παίκτη για ανηθικότητα σε μια τέτοια περίπτωση; Σαφώς όχι. Για έλλειψη αγωνιστικού πνεύματος ναι, όχι όμως για ηθικώς μεμπτή συμπεριφορά.


Είναι μεμπτή η σύντομη ισοπαλία;

Σε ατομικό επίπεδο, η σύντομη ισοπαλία μεταξύ δύο παικτών είναι διαδεδομένη πρακτική. Επίσης δεν εγέρθηκε ποτέ ηθικό θέμα για αυτό. Ακόμη και η αλλαγή των κανονισμών περί ισοπαλίας έγινε για χάρη των χορηγών και των διοργανωτών και όχι διότι μπορεί να εκμαιευτεί η αγωνιστική διάθεση των παικτών. Είναι πολύ εύκολο για δύο παίκτες που έχουν αποφασίσει ισοπαλία να το κάνουν να φανεί ότι προέκυψε μετά από φυσιολογική μάχη. (Άραγε κι αυτό δεν είναι υποκριτικό; Να απαιτούμε δια του φαίνεσθαι κάτι διαφορετικό από την ουσία;)

Κάθε σύντομη ισοπαλία είναι προσυμφωνημένη;

Οι παίκτες (οι κορυφαίοι τουλάχιστον) δεν συζητούν συνήθως εκ των προτέρων για τη συμφωνία ισοπαλίας. Αν γνωρίζουν τον αντίπαλο και έχουν την άνεση, μπορεί να τον ρωτήσουν αν θα παίξει για νίκη. Συνήθως η πρόθεσή τους φαίνεται με το που κάθονται στη σκακιέρα. Γνωρίζουν και οι δύο αν τους βολεύει το αποτέλεσμα, αν πρέπει να κρατήσουν δυνάμεις, τσεκάρονται λίγο με τα μάτια και κάποια στιγμή παίρνει την πρωτοβουλία κάποιος από τους δύο να προτείνει την ισοπαλία. Κάποιος έγραψε πολύ σωστά ότι όποια κουβέντα και να έχει προηγηθεί, η συμφωνία γίνεται επί της σκακιέρας και κανείς δεν εγγυάται ότι κάποιος από τους παίκτες δεν θα αποφασίσει τελευταία στιγμή να διεκδικήσει τη νίκη. Ακόμη και αυτοί που παραδοσιακά δεν παίζουν για νίκη μεταξύ τους , επειδή τους συνδέει συγγένεια, φιλία ή άλλοι δεσμοί, δεν κάθονται να το συζητήσουν από πριν. Παίζουν λίγες κινήσεις στη σκακιέρα, κοιτιούνται και δίνουν τα χέρια. Στην πράξη λίγες είναι οι περιπτώσεις που ο ένας παίκτης λέει στον άλλο από πριν να κάνουν ισοπαλία.


Είναι μεμπτό το να πουν δυο παίκτες πριν από την έναρξη του αγώνα να κάνουν ισοπαλία;

Εδώ νομίζω ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη φύση του παιχνιδιού του σκακιού και τη δυνατότητα της ισοπαλίας. Το σκάκι είναι από τα παιχνίδια που περιλαμβάνουν την ισοπαλία. Και η ισοπαλία είναι αγωνιστικός στόχος. Και κάθε αγωνιστικός στόχος κουβαλάει και την αντίστοιχη αγωνιστική διάθεση. Αν τώρα και οι δύο παίκτες δείχνουν την ίδια αγωνιστική διάθεση είναι πολύ φυσιολογικό να παίξουν με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε ούτε να απειλήσουν τον αντίπαλο ούτε να εκθέσουν την άμυνά τους. Το σκάκι δεν έχει προκαθορισμένο χρόνο. Μία νίκη μπορεί να επιτευχθεί σε λίγα λεπτά και σε αρκετές ώρες. Το ίδιο και μια ισοπαλία. Στα ομαδικά αθλήματα που περιλαμβάνουν την ισοπαλία, ο χρόνος των 90 (ή όσων) λεπτών καθιστά κουραστική την έλλειψη αγωνιστικής διάθεσης. Παρόλα αυτά, ούτε εκεί εμποδίζονται δύο ομάδες να κάνουν ισοπαλία, επειδή τους συμφέρει αμοιβαία, χωρίς να προσυνεννοηθούν, απλώς αποφεύγοντας κάποια ρίσκα. Στο σκάκι μπορούμε να γλυτώσουμε αυτό το μαρτύριο και να κάνουμε ισοπαλία, επειδή μας συμφέρει το αποτέλεσμα, σε λίγα λεπτά και να μην σέρνουμε την έλλειψη διάθεσης για μάχη μέχρι να πείσουμε κάποιους ότι πράγματι αγωνιζόμαστε και δεν κάνουμε αγγαρεία.


Είναι μεμπτό οι παίκτες να λειτουργήσουν σύμφωνα με τις προτροπές του αρχηγού και να προτείνουν ή να δεχθούν ισοπαλία;

Κάθε ομάδα έχει τους στόχους της. Όποιος παίκτης συμμερίζεται τους στόχους της ομάδας και αποφασίζει να υποτάξει την προσωπική του όρεξη για χάρη του ομαδικού συμφέροντος δεν μπορεί να μέμφεται για ανηθικότητα.

Αν υπάρχει, λοιπόν, πρόβλημα, τότε αυτό δεν εντοπίζεται στην ισοπαλία, όποια μορφή αν έχει αυτή, αλλά στην έλλειψη αγωνιστικής διάθεσης και στο αν πρέπει να λειτουργήσεις προς όφελος του fair play ακόμη και εις βάρος των συμφερόντων της ομάδας σου.

Κατ’ αρχάς να δώσω τρία αντιπαραδείγματα για την καταστρατήγηση του fair play, εκτός από την ισοπαλία 6-6 με δώδεκα ισοπαλίες. Είναι η ισοπαλία 6-6 με 6 ισοπαλίες και από 3 νίκες σε κάθε ομάδα εκεί που οι διαφορές ΕΛΟ είναι καθοριστικές. Αφήνουμε τις 6 παρτίδες να κριθούν όπως είναι αναμενόμενο και συμφωνούμε ισοπαλία στις άλλες έξι. Πιο κομψό, δεν βρίσκεται; Ταιριαστό με την εθελοτυφλία μας. Ας αφήσουμε όμως το 6-6 και ας πάμε στο 6-5. Νομίζω το έθιξε και ο Τάκης Δρεπανιώτης κάπως παρόμοια. Το σκορ είναι 6-5 εις βάρος μας. Θέλουμε δύο βαθμούς, της νίκης, για να σωθούμε. Άμα κερδίσει η τελευταία μας σκακιέρα θα έρθουμε 6-6, θα πάρουμε μόνο έναν βαθμό και μετά θα κληρωθούμε με δύσκολη ομάδα, οπότε αντίο στόχοι. Τι κάνω ως αρχηγός; Δέχομαι ισοπαλία στην τελευταία σκακιέρα, οδηγώντας την ομάδα στην ήττα και περιμένω να κληρωθούμε με μια εύκολη ομάδα για να κάνουμε τους δύο βαθμούς στην τελευταία αγωνιστική. Ωραίος αλήθεια τρόπος για να ξεγελάσεις τα λαγωνικά του fair play. Τελευταίο και πιο ζόρικο. Το σκορ είναι 5,5-5,5. Μόνο νίκη χρειαζόμαστε για την επίτευξη του στόχου (ή ακόμη χειρότερα, το αποτέλεσμα είναι αδιάφορο για την ομάδα μου αλλά εγώ, ας πούμε, που έχω μείνει τελευταίος θέλω να παίξω). Το οφθαλμοφανές αποτέλεσμα, όμως, στη σκακιέρα είναι η ισοπαλία. Αν γίνει αυτή η ισοπαλία στη σκακιέρα άρα και στον αγώνα, ευνοείται μια τρίτη ομάδα. Παίζω όμως για νίκη σε μια νεκρή θέση και τελικά παραβιάζω, χάνω και το συνολικό αποτέλεσμα δεν έρχεται ισοπαλία. Και η τρίτη ομάδα που περιμένει να έρθει το δίκαιο αποτέλεσμα, έτσι όπως εξελίχθηκαν οι αγώνες, την πατάει επειδή εγώ δεν σεβάστηκα τη θέση και την ικανότητα τού αντιπάλου μου. Δεν είναι λοιπόν, μόνο το 6-6 με 12 ισοπαλίες έλλειψη fair play, αλλά είναι το πιο εύκολο να μυριστούμε, ιδίως αν γίνουν γρήγορα. Δεν είναι όμως υποκριτικό. Δύο ομάδες (ή έστω δύο αρχηγοί) βάζουν το συμφέρον τους πάνω από τη μαχητική νοοτροπία και δεν ντρέπονται να το δείξουν. Υπάρχουν πολλά unfair που μπορούν να κρίνουν τους αγωνιστικούς στόχους των ομάδων σ’ ένα πρωτάθλημα. Unfair, θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι να μην κατεβάζεις την πιο ισχυρή σου σύνθεση σε κάθε αγωνιστική και ακόμη να μην παίζεις με την ίδια μαχητική διάθεση σε κάθε γύρο. Γιατί, θα πει η ασθενής ομάδα Α στην ισχυρή, κατέβασες μαζί μας την πιο δυνατή σου σύνθεση και έπαιξες με στόχο το 12-0 και μας διέλυσες, ενώ μόλις είχες μαθηματικά κατακτήσει το πρωτάθλημα, κατέβασες κάποιους πιτσιρικάδες και ήρθες 7-5 με την ασθενή ομάδα Β; Αν είχαμε πάρει και μεις 5 πόντους μαζί σου τώρα θα είχαμε σωθεί. Μπορεί όμως να κατηγορήσει κανείς την ισχυρή ομάδα γιατί θέλησε να ξεκουράσει κάποιους παίκτες, ή να δώσει ευκαιρίες σε κάποιους άλλους ή ακόμη και ταπεινά να γλυτώσει κάποια χρήματα, επειδή δεν θα χρησιμοποιήσει τους κορυφαίους της για μία ή δύο παρτίδες;

Για μένα το όλο πρόβλημα εντοπίζεται στην έλλειψη αγωνιστικού πνεύματος και μαχητικής διάθεσης, από την οποία πηγάζει και το fair play. Επαναλαμβάνω ότι αυτό δεν είναι θέμα κανονισμών και γι’ αυτό οι τοποθετήσεις περί τιμωριών μου φαίνονται άστοχες. Δεν είναι και θέμα ηθικό κατ’ εμέ, μιας και δεν επιστρατεύεται κάποιο δόλιο μέσο στην συμφωνία ισοπαλίας, αλλά γίνεται χρήση των διαθέσιμων μέσων για την επίτευξη ενός στόχου. Όταν εμπλέκεσαι σε μια αγωνιστική διαδικασία, μπορείς να χρησιμοποιήσεις όλα τα μέσα που σου διατίθενται για να επιτύχεις το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Παράδειγμα: Ως αρχηγός δεν εξετάζω την εγκυρότητα των δελτίων των αντιπάλων, αν κάποιος όμως το πράξει και καταφέρει να μηδενίσει μία σκακιέρα μας, δεν μπορώ να τον κατηγορήσω για ανηθικότητα.

Σε τι διαφέρω όμως από τον άλλο αρχηγό; Σε τι διαφέρει ο παίκτης που θα αρνηθεί να ακούσει την προτροπή του αρχηγού για ισοπαλία, από τον συμπαίκτη του, που θα τη δεχθεί ακόμη κι αν η θέση του είναι καλύτερη; Σε τι διαφέρει η ομάδα που θα επιδιώξει την ισοπαλία με δώδεκα νούλες, με την ομάδα που θα παίξει περήφανα και στα ίσια για την νίκη ρισκάροντας ακόμη και να τα χάσει όλα; Η διαφορά αυτή είναι αξιακή. Η έννοια της περηφάνιας που ανέφερα, το ρομαντικό πνεύμα που αδιαφορεί για το αποτέλεσμα προκειμένου να γευτεί την ένταση και την ηδονή της μάχης έχει αξιακή διαφορά με την επικρατούσα αντίληψη περί αποτελεσματικότητας, η οποία ανέχεται να κατηγορηθεί για σκοπιμότητα προκειμένου να επιτύχει το στόχο της. Είναι αξιακή η εύστοχη κριτική που κάνει ο Παναγιώτης Κονιδάρης μέσω του κείμενού του και των τοποθετήσεών του. Και με βρίσκει ομόθυμο, αν εξαιρέσω δύο θέματα που για μένα είναι ακόμη ανοιχτά. Το θέμα της υποταγής της ατομικής επιδίωξης για χάρη του ομαδικού συμφέροντος και το θέμα της παραίτησης-απόσυρσης.

Οι διαφωνίες που έχουν εγερθεί δείχνουν την ύπαρξη αντανακλαστικών ενός άλλου αξιακού συστήματος. Δεν συμμερίζομαι όμως, πως οι εμπλεκόμενοι, φορείς και πρόσωπα, είναι κατάπτυστοι, δουλοπρεπείς, ή ό,τι άλλο από την ομοβροντία κακοχαρακτηρισμών που εκτοξεύθηκε. Και για μια ακόμη φορά τονίζω ότι είναι πέρα οποιασδήποτε τιμωρίας. Τα αξιακά συστήματα δεν επιβάλλονται, αποτυπώνονται έμπρακτα, βρίσκουν μιμητές, γίνονται κοινός τόπος. Γίνονται αφηγήσεις στα στόματα κάποιων δασκάλων, γίνονται υποδειγματικές συμπεριφορές των γονιών προς τα παιδιά τους, καλλιεργούνται μέσα από το πνεύμα του συναγωνισμού που σέβεται τον αντίπαλο, από το πνεύμα που λέει πως πριν από αντίπαλοι είμαστε συνάνθρωποι και –ίσως– φίλοι. Το διαμορφώνουν οι άνθρωποι ενός συλλόγου, φαίνεται στη νοοτροπία ενός συλλόγου και αν θεωρούμε πως αυτή η νοοτροπία δεν μας ταιριάζει και ότι είναι αδύνατον να τη συνδιαμορφώσουμε, μπορούμε κάλλιστα να επιδιώξουμε να μεταστεγαστούμε σε μια άλλη συλλογικότητα που θα μας εκφράζει. Ή έστω να μην ξαναασχοληθούμε με συλλογικότητες και να παίζουμε σκάκι μόνο όταν καλύπτονται οι όροι που επιβάλλει η συνείδησή μας. Το ευγενές μας πνευματικό άθλημα δεν έχει, ακριβώς, χάσει την τιμή του. Έχει υιοθετήσει το κυρίαρχο αξιακό σύστημα. Και οι φωτεινές εξαιρέσεις, οφείλουν να αναδεικνύονται, από όσους τις αισθάνονται ως τέτοιες, ως φωτεινές, χωρίς να πρέπει να σταλθούν οι μιμητές του κανόνα στο πυρ το εξώτερον.

Ελισσαίος Βλάχος