Όταν η καρδιά προστάζει

Κείμενο: «Καλοπροαίρετος»

Τον Νοέμβριο του 1988 διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη η 28η Σκακιστική Ολυμπιάδα. Δεν τη θυμάμαι για την ταυτόχρονη παρουσία των Κάρποβ και Κασπάροβ στην Εθνική Σοβιετικής Ενωσης. Δεν τη θυμάμαι για την ισοπαλία του Βασίλη Κοτρωνιά με το τρίτο, μετά τους Κ-Κ, κορυφαίο Ελο των αγώνων, Νάιτζελ Σορτ. Δεν τη θυμάμαι για τις ισοπαλίες της Μαρίνας Μακροπούλου με τα δύο κορυφαία Ελο των αγώνων, τη Ζούζα (τώρα Σούζαν) Πόλγκαρ και τη Μάγια Τσιμπουρντανίτζε.

Τη θυμάμαι για δύο λόγους.
Ο ένας είναι το πανέξυπνο βλέμμα μιας 16χρονης που είχα δει σε εφημερίδα της εποχής, ίσως στην «Πρώτη». (Η διοργάνωση δεν αξιώθηκε τηλεοπτικού χρόνου, είχε όμως ευρεία κάλυψη από πολλές εφημερίδες.) Η χαριτωμένη δεσποινίς ήταν και γερή παίκτρια : ΄Εκανε το τέταρτο καλύτερο ατομικό αποτέλεσμα στη σκακιέρα της, 71%, ενώ την ίδια χρονιά ήταν 3η Πρωταθλήτρια Ευρώπης στα κορίτσια μέχρι 16 ετών στην Τιμισοάρα της Ρουμανίας. Η ομάδα της κατετάγη έκτη. Η ίδια το 1990 ήταν 3η Παγκόσμια Πρωταθλήτρια Νεανίδων και το 1991 2η.

Ο άλλος ήταν ένα συμβάν που ορισμένως έκρινε το χρυσό μετάλλιο στις γυναίκες. Μετά τον 10ο γύρο (η Ολυμπιάδα διαρκούσε 14), ο αρχηγός της εθνικής ΗΠΑ, ο 31χρονος IM Τζων Ντόναλντσον, και η δεύτερη σκακιέρα της Σοβιετικής Ένωσης, η 32χρονη WGM Έλενα Αχμιλόφσκαγια, εξαφανίστηκαν. Αποδείχτηκε ότι τέλεσαν πολιτικό γάμο στο δημαρχείο (κατ΄άλλους στο προξενείο των ΗΠΑ) της Θεσσαλονίκης. Επέστρεψαν στην αίθουσα αγώνων όταν ο 11ος γύρος είχε ήδη αρχίσει. Κατά σύμπτωση, εκείνη την ημέρα έπαιζαν ΗΠΑ – Σοβιετική Ενωση στις γυναίκες. Το ματς έληξε ισόπαλο. Στη συνέχεια ανεχώρησαν για τις ΗΠΑ. Είχαν γνωριστεί σε ένα τουρνουά στην Αβάνα τρία χρόνια πριν.

Με δεδομένο ότι ο γάμος τους δεν κράτησε πολύ (το 1990 η Έλενα ξαναπαντρεύτηκε με τον ΙΜ Γκεόργκι Ορλώφ, με τον οποίο απέκτησε έναν γιο· έκτοτε ζουν στο Σηάττλ, μαζί με την κόρη της από τον πρώτο της γάμο, η οποία μετανάστευσε αργότερα στις ΗΠΑ), κακές γλώσσες ψιθύρισαν ότι η Έλενα απλώς ξελόγιασε τον Τζων (δεν ήταν και δύσκολο : ήταν αρκούντως εντυπωσιακή γυναίκα) και τον χρησιμοποίησε για να αυτομολήσει στις ΗΠΑ.


Η Ελενα Αχμιλόφσκαγια το 1986.
Πηγή φωτογραφίας : New in Chess

Δεν ξέρω αν ευσταθεί. Αξιωματούχος του προξενείου των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη είχε δηλώσει ότι η Έλενα δεν ζήτησε πολιτικό άσυλο, απλώς ταξίδεψε νόμιμα στις ΗΠΑ με το αμερικάνικο διαβατήριό της, που απέκτησε μετά τον γάμο της με τον Τζων. Αυτομολία σημαίνει εγκατάλειψη της χώρας για πολιτικούς ή ιδεολογικούς λόγους. Είναι συζητήσιμο αν υφίσταντο τέτοιοι λόγοι στα τέλη του 1988. Οι Ρήγκαν και Γκορμπατσώφ κατέβαλλαν εκείνη την εποχή ειλικρινείς, και τελικά τελεσφόρες, προσπάθειες για τον τερματισμό του ψυχρού πολέμου· την προηγούμενη χρονιά είχαν μάλιστα υπογράψει και την ιστορική Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Ενδιάμεσου Βεληνεκούς INF, τερματίζοντας την «ισορροπία τρόμου» με τους αμερικανικούς Πέρσιγκ και Κρουζ από τη μια πλευρά και τους σοβιετικούς SS20 από την άλλη. Στην εποχή που ο Γκορμπατσώφ είχε υψώσει τα λάβαρα της Гласность (διαφάνεια) και της Перестройка (ανασυγκρότηση), ενόψει και επικείμενης νέας συνάντησης των δύο ηγετών, αν η Αχμιλόφσκαγια υπέβαλλε στις σοβιετικές αρχές αίτηση μετανάστευσης, πιθανότατα θα γινόταν αποδεκτό με συνοπτικές διαδικασίες.

Αντιπαρέρχομαι με βδελυγμία πεζές λεπτομέρειες όπως ότι η Έλενα μέχρι τον 10ο γύρο είχε 8.5/9, με απόδοση 2659!, και ότι η φυγή της πιθανότατα στέρησε τη Σοβιετική Ενωση από το χρυσό μετάλλιο, το οποίο πήρε τελικά η Ουγγαρία («Πολγκαρία»). Όπως είπε όταν πληροφορήθηκε το γεγονός η πρώτη σκακιέρα των ΗΠΑ στη διοργάνωση, Γιάσερ Σεϊράβαν, «Φυσικά και μάς πειράζει που χάνουμε τον αρχηγό της ομάδας μας, αλλά δεν μπορούσαμε να φανταστούμε καλύτερο λόγο γι΄αυτό». Επίσης, η σοβιετικής καταγωγής παίκτρια της εθνικής των ΗΠΑ Ίννα Ισραήλοβ, είπε ότι «Είναι αληθινή αγάπη· γάμος, όχι αυτομολία». Αυτό που έχει βάση είναι ότι, αν ο Τζων και η Έλενα είχαν καθυστερήσει τον γάμο και τη φυγή τους μέχρι το τέλος των αγώνων, μπορεί οι σοβιετικές αρχές να κωλυσιεργούσαν προβάλλοντας γραφειοκρατικά προσκόμματα.

Στη συνέχεια ακούστηκαν πολλά. Λέγεται ότι ο σοβιετικός γκρανμαίτρ Έντουαρντ Γκούφελντ επιχείρησε να επικοινωνήσει με τον Ντόναλντσον και να τον πείσει να επιστρέψει η Αχμιλόφσκαγια στη Θεσσαλονίκη ώστε να παίξει έστω στον τελευταίο κρίσιμο γύρο εναντίον της Ουγγαρίας, και παράλληλα να παραλάβει αυτοπροσώπως τα ομαδικό και ατομικό μετάλλιά της στις απονομές· στη συνέχεια θα ήταν ελεύθερη να πάει σε όποια χώρα επιθυμούσε. Ο πρόεδρος της Ζώνης των ΗΠΑ (οι ΗΠΑ είναι μόνες τους μία ζώνη στην ομαδοποίηση χωρών της FIDE) Άρνολντ Ντένκερ εξέφρασε την αποδοκιμασία του για τη φυγή του Τζων μεσούντων των αγώνων, λέγεται μάλιστα ότι ζήτησε να τιμωρηθεί από την Αμερικανική Σκακιστική Ομοσπονδία.

Σκάκι, μετάλλια, τιμωρίες : ελάχιστη σημασία είχαν εκείνη τη στιγμή αυτά για τον Τζων και την Έλενα· συνέβαιναν αλλού, άλλοτε, σε άλλους ανθρώπους.

Αφήνω τη φαντασία μου να ταξιδέψει. Φαντάζομαι τον Τζων, στο δωμάτιό του στο Electra Palace, όπου έχει καταλύσει η αμερικανική αποστολή, αντί να «στήνει» τους αντιπάλους των παικτών της ομάδας του για την επόμενη ημέρα, να μελετά κρυφά ρωσσικά επαναλαμβάνοντας φράσεις από κασέτα μεθόδου άνευ διδασκάλου ώστε να μπορεί να μιλά στην αγαπημένη του στη γλώσσα της. Φαντάζομαι την ΄Ελενα, στο εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης όπου έχει πάει δήθεν για να ψωνίσει αναμνηστικά, μακριά από το Mediterranean Palace όπου έχει καταλύσει η σοβιετική αποστολή, να διευθετεί με την Ίννα, που πρόθυμα έχει αναλάβει ρόλο μεσάζοντα, τις λεπτομέρειες των συναντήσεών της με τον Τζων. (Δεν μπορεί, η Ίννα πρέπει να είναι πρόσωπο-κλειδί στην ιστορία.)

Αυτομολία ή έρωτας λοιπόν;
Γιατί να μην ήταν απλά έρωτας που κορυφώθηκε με μια ρομαντική, παλιομοδίτικη αλληλοαπαγωγή; Γιατί να μην είναι μια ακόμα περίπτωση Κώστα Κεφαλογιάννη – Τασούλας Πετρακογιώργη; Εμπόδια διαφορών εθνότητας, γλώσσας, ηλικίας, κοινωνικής τάξης και όποια άλλα έχουν εμφυσηθεί στο ασυνείδητό μας, θρυμματίζονται μεμιάς όταν η καρδιά προστάζει.

Πηγές :
Αρθρο στους New York Times στις 27 Νοεμβρίου 1988
olimpbase.org, "the encyclopaedia of team chess"
chess-results.com (ο server του προγράμματος κληρώσεων Swiss-Manager)
Ιστορικό αρχείο Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας

Πρώτη δημοσίευση: 12 Νοεμβρίου 2007