Ρωσο-ελληνικό λεξικό σκακιστικών όρων

Πώς ξεκίνησε

Υπέθεσα κάποια στιγμή ότι η λίστα Swadesh (1) θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πυρήνας για μια πρωτότυπη μέθοδο σταδιακού χτισίματος λεξιλογίου -επιδόμηση τη βάφτισα-, αλλά και εκμάθησης γραμματικής και συντακτικού σε οποιαδήποτε δεδομένη γλώσσα. Παράλληλα, από καιρό λογάριαζα να ξεσκονίσω τα ρωσικά μου, τα οποία είχα αυτοδιδαχτεί στα μαθητικά μου χρόνια, έκτοτε όμως, ελλείψει πρακτικής εξάσκησης και συστηματικών επαναλήψεων, τα είχα σχεδόν ξεχάσει. Βάλθηκα λοιπόν να δοκιμάσω την αξία ή απαξία της υπόθεσης αυτής στην πράξη με όχημα τη ρωσική γλώσσα.

(1) Ο αμερικανός γλωσσολόγος και ανθρωπολόγος Morris Swadesh (1909-1967) συνέταξε έναν κατάλογο με 100 (και έναν διευρυμένο με 200) βασικές έννοιες για τις οποίες όλες οι γλώσσες, ανεξάρτητα από πολιτισμικές διαφορές, έχουν μεγάλες πιθανότητες να διαθέτουν λέξη, και παράλληλα έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να την έχουν δανειστεί από άλλες γλώσσες. Χρησιμοποιώντας αυτόν τον κατάλογο, οι γλωσσοχρονολόγοι [υποτίθεται ότι, πίστεψαν ότι] μπορούν να υπολογίσουν κατά προσέγγιση τον χρόνο που παρήλθε από τον διαχωρισμό δύο συσχετιζόμενων γλωσσών (παρόμοια με τον Ανθρακα-14 με τον οποίον υπολογίζεται η ηλικία αρχαιολογικών ευρημάτων -μόνο που αυτός αλλάζει με σταθερό ρυθμό, ενώ οι γλώσσες όχι).

Πώς σχηματοποιήθηκε

Κατά την επιδόμηση της λίστας Swadesh στα ρωσικά, όταν ο αρχικός πυρήνας είχε υποστεί πολυάριθμες σχάσεις και το εξαγόμενο είχε πια δεκα-, σε μερικές περιπτώσεις και εικοσι-, πλασιαστεί, παρατήρησα ότι δυσανάλογα πολλά λήμματα και παραδείγματα προέρχονταν από τον σκακιστικό χώρο. Τα αυτονόμησα, και συνέχισα να δουλεύω τα δύο κομμάτια χωριστά και παράλληλα, με σαφή έμφαση στο νεοπαγές.


Πώς αποκρυσταλλώθηκε

Στην αρχή, ο κατάλογος των σχετικών με το σκάκι λημμάτων ήταν αλφαβητικός. Μετά σκέφτηκα ότι θα ήταν λειτουργικότερο να λάβει τη μορφή δομημένων ενοτήτων ομοειδών λημμάτων. Προς στιγμήν, σκέφτηκα να περιλάβω και καταλόγους βασικών λέξεων γενικής χρήσης, π.χ. αντωνυμίες, αριθμητικά κ.τ.τ., καθώς και κλιτικά παραδείγματα. Αμφιταλαντεύτηκα· για καταλογογράφηση καμιάς εκατοντάδας σκακιστικών λέξεων και φράσεων ξεκίνησα, προς Ξαβιέ ντε Μπουζ όδευα. Κατέληξα να παραθέσω ενδεικτικά την κλίση μερικών σκακιστικών λέξεων, όπως το ρήμα «κερδίζω», τα ουσιαστικά «ίππος» και «πιόνι», το επίθετο «σκακιστικός», κ.ο.κ. -στα ρωσικά τους αντίστοιχα, εννοείται-, χωρίς θεωρητικές επεξηγήσεις (π.χ. συντελικά και εξακολουθητικά ρήματα). Επίσης, η ενότητα του καλλιτεχνικού σκακιού πλατειάζει με επεξηγήσεις όρων· αποφάσισα να μην τις απαλείψω. Το αποτέλεσμα είναι το «Δομημένο».


Τι θα το κάνω

Τρεις εκδοχές: έντυπη έκδοση, κλείδωμα στο συρτάρι, δωρεάν παραχώρηση. Η πρώτη, πολλή φασαρία για το τίποτα, ίσως λίγες εκατοντάδες ευρώ διάφορο, και αν. Η δεύτερη, ντεμοντέ, και επιπλέον ενάντια στο αγαπημένο μου ρητό με την κεκρυμμένη σοφία και τον αφανή θησαυρό. Βέβαια, σοφία και θησαυρό δεν το λες, δεν είναι όμως και ανάξιο λόγου. Άρα, δωρεάν παραχώρηση.


Πού θα το παραχωρήσω – και γιατί

Με την εξάπλωση του διαδικτύου, μια εργασία όπως αυτή, μικρή πρακτική αξία έχει για τους σκακιστές· ίσως έχει για τους ασχολούμενους με τη γλώσσα. Τότε, γιατί δεν το παραχωρώ σε κάποιον σχετικό ιστότοπο; Ο λόγος είναι απλός. Εδώ και τρία σχεδόν χρόνια, η φωτεινή και φιλόξενη αυτή γωνιά του κυβερνοχώρου είναι, για λόγους που παρέλκει να επαναληφθούν, η οικοσελίδα μου και το σταθερό στέκι μου. Επιπλέον, είναι η αφορμή που, εκεί που ως μαθητής έγραφα εκθέσεις-τηλεγραφήματα, απολύτως άχρωμα και τετριμμένα, έφτασα να γράφω αναρτήσεις-ποταμούς, ως και διηγήματα, με κάποια δομή, συνοχή, πολυπλοκότητα και φαντασία· μέχρι και διακριτό προσωπικό ύφος διαμόρφωσα. Θεωρώ λοιπόν ότι, αυτοδίκαια, η πρώτη δημοσίευση αυτού του κειμένου ανήκει στο παρόν ιστολόγιο, στο ιστολόγιό μας.


Μια πρωτοτυπία

Πολλά λογοτεχνικά έργα, αλλά και άλλες μορφές λόγου, έχουν δημοσιευτεί με ψευδώνυμο· λεξικά, φαντάζομαι, όχι, ή όχι πολλά. Και πάντως, το «Δομημένο» είναι μάλλον το πρώτο λεξικό που δημοσιεύεται με... εξισπανορωσισμένο ψευδώνυμο ψευδωνύμου.


Κι ύστερα;

Ακόμα δεν στέγνωσε το μελάνι, και ήδη έχω εντοπίσει ατέλειες και σημεία που επιδέχονται βελτίωση. Όσο διατηρείται το ενδιαφέρον μου και βρίσκω υλικό, θα συνεχίσω, για δική μου ευχαρίστηση και χρήση, να επεξεργάζομαι το «Δομημένο». Αν σε κάποια φάση κρίνω ότι το αποτέλεσμα είναι σημαντικά βελτιωμένο σε σχέση με την παρούσα έκδοση, θα το δώσω για δημοσίευση· αυτόδηλο πού.

ΒΑ τεταρτοσφαίριο, Ιούλιος 2010

Σαλβαδόρ Ρόζανωφ

aka Τριαντάφυλλος Σωτηρίου


***Κατεβάστε το δομημένο ρωσο-ελληνικό λεξικό σκακιστικών όρων http://www.mediafire.com/?fg3zc37y18lkyp7