Μυρωδιές μικρής περιήγησης στη Σερβία

Του Ελισσαίου Βλάχου

Ένα από τα πράγματα που μ’ αρέσουν στις περισσότερες πόλεις του εξωτερικού που έχω επισκεφθεί, και μου λείπει σε σχέση με την Αθήνα, είναι ότι έχουν μεριμνήσει για τον πεζοπόρο. Έτσι όταν βρίσκομαι έξω, μου δίνεται η ευκαιρία να περπατώ αρκετά. Θεωρώ πως περπατώντας, λόγω της μικρής μεταβολής του χώρου που κινείσαι, σου δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσεις καλύτερα μια πόλη, να παρατηρήσεις τους ανθρώπους της, να διακρίνεις τις λειτουργίες της και να αντιληφθείς τους ρυθμούς ζωής της πόλης. Αυτή τη φορά η τύχη και οι επαγγελματικές ασχολίες με φέρανε στη Σερβία και πρώτα στο Νόβι Σαντ.

Το Νόβι Σαντ (Νέα Φυτεία) είναι μάλλον μια μη αντιπροσωπευτική πόλη της Σερβίας. Πρωτεύουσα της αυτόνομης επαρχίας της Βοϊβοντίνα, θυμίζει περισσότερο πόλη της κεντρικής Ευρώπης.


Η σύγχρονη πόλη του Νόβι Σαντ χτίστηκε κατά μήκος του Δούναβη

Ο Δούναβης κοιτάζοντας προς τη γέφυρα της Ελευθερίας

κυρίως τον 19ο αιώνα, απέναντι από το κάστρο της πόλης

Δρόμος που οδηγεί στο πάνω τμήμα του κάστρου

και των πρώτων κτισμάτων του Πετροβάραντιν γύρω από το κάστρο.

Στέγες και καμινάδες της παλιάς πόλης του Πετροβάραντιν κάτω από το κάστρο του Νόβι Σαντ

Έχει έντονο Ουγγρικό στοιχείο, άλλωστε υπήρξε τμήμα της Αυστροουγγαρίας, αλλά εγκολπώνεται και πληθυσμούς από πολλούς άλλους λαούς.

Το Νόβι Σαντ δεν είναι μεγάλη πόλη. Περίπου 250.000 κάτοικοι. Αυτή την εποχή, όμως, η πόλη είχε πολλούς επισκέπτες από την Ευρώπη που ήρθαν για το φεστιβάλ EXIT, ένα μεγάλο μουσικό φεστιβάλ με δεκάδες συγκροτήματα και καλλιτέχνες. Όλοι κινιόντουσαν στους ρυθμούς των τουριστών, αλλά χωρίς ακρότητες και αναξιοπρέπειες. Δεν υπήρχαν αυξημένες τιμές για γρήγορο κέρδος. Στο πιο κεντρικό μαγαζί η τιμή του καφέ δεν ξεπερνούσε τα 90 Δηνάρια, περίπου 90 λεπτά δηλαδή. Ούτε αντιλήφθηκα κάποια στιγμή κάποια πρόθεση εξαπάτησης. Επίσης στο Νόβι Σαντ δεν ένοιωσα ποτέ την απειλή της κλοπής. Δεν άκουσα κανένα κρούσμα, παρότι είχαμε έρθει από Ελλάδα πάνω από 20 άτομα. Καμία στιγμή του 24ωρου δεν φοβόσουν να περπατήσεις μόνος σου, ακόμη και κοντά στις στερεοτυπικές φωλιές κακοποιών και διεστραμμένων, όπως πάρκα, όχθες ποταμών, κάτω από γέφυρες, δίπλα σε γήπεδα, σε μικρά σοκάκια, υπονόμους, καμινάδες κ.ά. Και για να μην πάει ο νους σας σε ομάδες Δέλτα, Ζήτα, Νάικ και Ασίκς Τάιγκερ, αστυνομία έβλεπες μια φορά τη μέρα και μόνο αν το προσπαθούσες αρκετά. Μάλλον στο Νόβι Σαντ, ακόμη τουλάχιστον, βλέπουν με σεβασμό τους συμπολίτες και τους ξένους της πόλης. Αυτό αποτυπώνεται και στο ότι είναι φιλικοί και εγκάρδιοι και σε κάνουν να αισθανθείς άνετα εξαρχής.

Γενικά, οι κάτοικοι στο Νόβι Σαντ δείχνουν χαρούμενοι κι αισιόδοξοι. Όταν τους ρωτήσεις πως είναι τα πράγματα εδώ, σου λένε ότι οικονομικά ζορίζονται. [Το κόστος των περισσότερων αγαθών είναι στο μισό σε σχέση με την Ελλάδα, αλλά μόνο στα εγχώρια προϊόντα. Ηλεκτρικές συσκευές και άλλα εισαγόμενα προϊόντα τα βρίσκεις σχεδόν σε τιμές Ελλάδας, ενώ ένας μέσος μισθός είναι 250 με 300 ευρώ.] Υπάρχει ανεργία και χαμηλά μεροκάματα, διαφθορά στην κυβέρνηση και τους αξιωματούχους και καλό είναι να μην αρρωστήσεις σοβαρά. Στην ερώτηση από πού αντλούν την αισιοδοξία τους τότε, σου δίνουν την απλή απάντηση, «πόσο χειρότερα μπορούν να είναι τα πράγματα από το να σε βομβαρδίζουν;».
Σημάδια βομβαρδισμού δεν βλέπεις πια. Μόνο τα θεμέλια ενός γεφυριού που γκρεμίστηκε και δεν χτίστηκε άλλο στην ίδια θέση, καθώς και κάποια μικρά μνημεία.

Η επιγραφή της φωτογραφίας για τον νεαρό που σκοτώθηκε από το βομβαρδισμό μιας γέφυρας, όπως και άλλες επιγραφές, δεν γράφει φυσικά «οι βομβαρδισμοί των Αμερικανών» αλλά «οι βομβαρδισμοί από τη συμμαχία του ΝΑΤΟ». Για να μην ξεχνιόμαστε, στο ΝΑΤΟ είναι μέλος η Ελλάδα, οπότε κάποιος πίσω από τη διπλωματική γλώσσα της επιγραφής μπορεί να διαβάσει: και οι Έλληνες βομβαρδίσανε αυτή τη γέφυρα. Το ίδιο ισχύει φαντάζομαι και για κάποιες άλλες ομορφιές του ΝΑΤΟ στον υπόλοιπο κόσμο.

Στην πόλη, πέρα από τις βόμβες, υπήρχε κάποτε αξιοσημείωτο ελληνικό στοιχείο. Μέχρι και τις αρχές του περασμένου αιώνα λειτουργούσε ελληνικό σχολείο, υπάρχει άλλωστε ακόμη η ταμπέλα στα ελληνικά έξω από το κτίριο, που τώρα λειτουργεί ως πολυϊατρείο: «Ελληνικό Σχολείο, Η Ομόνοια». Και ο μικρός δρόμος που φιλοξενεί το κτίριο έχει την ονομασία: «Ούλιτσα Γκρεκοσκόλσκα» (Οδός ελληνικού σχολείου)


Ένα άλλο κύμα ελλήνων ξέμεινε στο Νόβι Σαντ μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Σήμερα βλέπεις κυρίως το ελληνικό στοιχείο μέσα από τη διείσδυση (ή τα απομεινάρια) του ελληνικού κεφαλαίου στην περιοχή, κυρίως του τραπεζικού, καθώς και μερικές ελληνικές επιγραφές, οι περισσότερες από γυράδικα.


Δίπλα από το πρώην ελληνικό σχολείο και νυν πολυϊατρείο, υπάρχουν μερικά σκαλάκια που οδηγούν σε ένα υπόγειο. Στην είσοδο γράφει: “Art Klinika”. Δίπλα από το πολυϊατρείο το τεχνοϊατρείο.


Η Art Klinika είναι ένα παλιό κελάρι που λειτουργεί ως χώρος δράσης των εικαστικών τεχνών. Αυτή η λειτουργία του χώρου πρωτοξεκίνησε υπό άλλη ονομασία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι καλλιτέχνες φτιάχνανε έργα από πάγο, ένα αναλογικό σχόλιο για το ότι οι κάτοικοι παγώναν αποθέματα τροφών για να προστατευτούν από την έλλειψη αγαθών. Η λέξη klinika προσδιορίζει την οπτική των εμπνευστών της για την τέχνη, ως θεραπευτική για την κοινωνική και πολιτική παθολογία. Στο χώρο της, φιλοξενήθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι της έκθεσης Med I Krv 3, η τρίτη μιας σειράς εκθέσεων εικαστικών που δρουν στην Ελλάδα και τη Σερβία (όχι απαραίτητα Έλληνες ή Σέρβοι). Στα πλαίσια αυτής της έκθεσης, για κάποιες παράλληλες εκδηλώσεις βρεθήκαμε εκεί, το μουσικό συγκρότημα ElektroBalkana και η χορευτική ομάδα Ditto.

Med I Krv είναι το τουρκικό Balkan, η ονομασία με την οποία προσδιορίζουμε τη χερσόνησο του Αίνου. Και δεν θα μπορούσε να περιγραφεί ακριβέστερα αυτό το ιδιαίτερο κομμάτι της Ευρώπης μιας και σημαίνει: «Μέλι και Αίμα». Μέλι και αίμα τα βαλκάνια και το ξέρουμε καλά όλοι οι λαοί της περιοχής. Οι Σέρβοι μαζί και με άλλους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας έχουν πιο πρόσφατο το αίμα. Αυτήν την περίοδο δείχνουν να θέλουν να αφήσουν το αίμα πίσω τους και να γευτούν το μέλι.