Αμφιτρύων

Αναδημοσίευση παρουσίασης του μυθιστορήματος «Αμφιτρύων» του Ιγνάσιο Παντίγια, από τον Βασίλη Πεσμαζόγλου στην εφημερίδα «Νέα» , 22 Νοεμβρίου 2008. Στο βιβλίο αυτό το σκάκι κατέχει κεντρική θέση.


Ιgnacio Ρadilla
ΑΜΦΙΤΡΥΩΝ
Μετάφραση Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, Εκδ. Κέδρος, 2008

Το μυθιστόρημα του Μεξικανού Ιγνάσιο Παντίγια απέχει πολύ από τα στερεότυπα που έχουμε στο νου περί λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας. Τα κεντρικά πρόσωπα είναι απαξάπαντες δεινοί σκακιστές, αφοσιωμένοι στο πνευματικό αυτό άθλημα που μπορεί να οδηγήσει κάλλιστα στην τρέλα.

Το σκάκι έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς και ουκ ολίγα λογοτεχνικά έργα. Από τη σκακιστική νουβέλα του Στ. Τσβάιχ μέχρι τον Ναμπόκοφ, τον δεινό σκακιστή Αραμπάλ και τον συμπατριώτη του Πέρεθ Ρεβέρτε που έγραψε τον Πίνακα της Φλάνδρας (λογοτεχνικά αποδεκτό, αλλά σκακιστικά αξιοθρήνητο). Ο Αμφιτρύων του κοσμοπολίτη Ιγνάσιο Παντίγια εντάσσεται, με την ευρεία έννοια, σε αυτήν την παράδοση τής ούτως ειπείν σκακιστικής λογοτεχνίας. Άλλωστε, ο χώρος-χρόνος μέσα στον οποίο διαδραματίζεται το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας προσφέρεται: είναι η Κεντρική Ευρώπη των δύο παγκοσμίων πολέμων και του μεσοπολέμου. Βιέννη, Βερολίνο, Πράγα, Αυστροουγγαρία, Ναζιστική Γερμανία, στρατώνες, στρατιώτες, αξιωματικοί. Ένας περίγυρος όπου δεσπόζουν οι άνδρες και οι αναμετρήσεις τους, οι δε γυναίκες (όπως και ο ερωτισμός) λάμπουν διά της απουσίας τους.

Το βιβλίο απαρτίζεται από αφηγήσεις τεσσάρων προσώπων: 4 διηγήσεις, 4 διακριτές οπτικές γωνίες ξεδιπλώνονται, υιοθετώντας το ίδιο πάντα στυλ γραφής-ομιλίας, σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους (Αργεντινή 1957, Ελβετία 1948, Γαλλία 1960, Αγγλία 1989). Σαν κομμάτια ενός θεόρατου παζλ, οι εξιστορήσεις αυτές δένουν μεταξύ τους, δημιουργώντας μια μεγάλη σύνθεση. Συνεκτικός δεσμός, τρόπον τινά αρμός στο όλο οικοδόμημα, είναι το σκάκι και η Ιστορία.

Μέσα από μια παρτίδα που παίζεται με στοίχημα (όχι επί χρήμασι, αλλά επί αίμασι!) ο φτωχός Αυστριακός φαντάρος Ταντέους Ντράγερ γλιτώνει από το Βαλκανικό Μέτωπο και καταλήγει κλειδούχος κάποιου σιδηροδρομικού σταθμού έξω από το Ζάλτσμπουργκ. Φέρων πλέον το όνομα Β. Κρέτσμαρ, σφετερίζεται το πόστο και την ταυτότητα κάποιου άλλου για να ανακαλύψει, έπειτα από πολλά χρόνια, ότι ο τότε συμπαίκτης του, στη μοιραία εκείνη παρτίδα, είναι εν ζωή και μάλιστα διαπρέπει. Την ιστορία μάς την αφηγείται, δεκαετίες αργότερα, ο γιος του, που έχει βάλει στόχο να γνωρίσει τον αινιγματικό άνδρα που κυκλοφορεί ως Ταντέους Ντράγερ: αυτός ο οιονεί πατέρας του, όπως ανακαλύπτουμε σταδιακά, έχει ορίσει πολλαπλώς την ίδια του τη μοίρα. Θα διασταυρωθούν στο Βερολίνο, μεσούσης της ανόδου του εθνικοσοσιαλισμού. Και θα βρεθούν αντιμέτωποι μέσα σε ένα τρένο, μπροστά σε μια σκακιέρα. Cut.

Αφήγηση δεύτερη: Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, βαλκανικό μέτωπο. Ένας Αυστριακός φαντάρος, ιεροσπουδαστής που έχει καταλήξει να ασκεί τα καθήκοντα του πεσόντος ιερέα, ανακαλύπτει μέσα στο ανθρωπομάνι του στρατεύματος έναν παιδικό του φίλο, γιο Εβραίου τοκογλύφου και δεινό σκακιστή. Αυτός καμώνεται πως δεν τον αναγνωρίζει και τον αποφεύγει, προφυλάσσοντας το ψεύτικο όνομα-ταυτότητα που έχει αποκτήσει και συνεχίζοντας να διαπρέπει στο σκάκι, κερδίζοντας έτσι χοντρά στοιχήματα. Ο ψευδο-ιερέας θα πεισμώσει: θα του γίνει έμμονη ιδέα. Θα τον ξετρυπώσει εν τέλει, σε ερειπιώδη κατάσταση, σε κάποιο προκεχωρημένο φυλάκιο της καταρρέουσας Αυτοκρατορίας, ανάμεσα στα συντρίμμια του βαλκανικού μετώπου. Θα επιστρέψει από την αυτοκτονική του αποστολή με την ταυτότητα και το κομπόδεμα του νεκρού πλέον φίλου του και βοηθούντος ενός άλλου υπαξιωματικού, θα αναγορευτεί ήρωας του πολέμου. Μας τα διηγείται ο ίδιος. Cut.



Διήγηση τρίτη: αφηγητής αυτός ο άλλος, ο μυστηριώδης υπαξιωματικός, ονόματι Γκολιάτκιν. Τον έχουμε ήδη συναντήσει ως ευεργέτη του υιού του σιδηροδρομικού, στο πρώτο επεισόδιο. Είναι ένας μονόχειρας και αριστερόχειρας Ουκρανός που, από αντίθεση στη Ρωσία και στη φιλορωσική οικογενειακή του παράδοση, και με μια γενναία δόση αμοραλισμού-τυχοδιωκτισμού, έχει καταταγεί στον στρατό της Αυστροουγγαρίας. Δένει τις τύχες του με τον «ήρωα» της προηγούμενης αφήγησης, του οποίου γίνεται σκιά-ορντινάντσα, καθώς εκείνος ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της στρατιωτικής ιεραρχίας στο αναδυόμενο Τρίτο Ράιχ. Κάποια στιγμή, ο προϊστάμενός του, έχοντας γνωρίσει τον μετέπειτα πρωτεργάτη του Ολοκαυτώματος Α. Άιχμαν μέσω του κοινού σκακιστικού τους πάθους, συλλαμβάνει ένα σχέδιο: να δημιουργήσει μια λεγεώνα από σωσίες που να υποκαθιστούν τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους του καθεστώτος σε επικίνδυνες αποστολές. Cut.

Αφήγηση τελευταία: ένας Άγγλος, συγγραφέας-φάντασμα κατ΄ επάγγελμα και ερασιτέχνης σκακιστής, ειδοποιείται ότι είναι κληρονόμος ενός ιδιόρρυθμου Πολωνού ευγενούς που βρέθηκε νεκρός στη Γενεύη, λίγο μετά τη σύλληψη του Άιχμαν στο Μπουένος Άιρες. Ο Βρετανός μας διηγείται τις θριλεροειδείς περιπέτειες που ακολούθησαν το άνοιγμα της διαθήκης και τις προσπάθειές του να εξιχνιάσει την πραγματική ταυτότητα του νεκρού, με τον οποίον μοναδική του σχέση υπήρξε επί μακρόν το σκάκι δι΄ αλληλογραφίας. Τhe end.