Εμείς του αγωνιστικού κι εσείς του καλλιτεχνικού

Του καλοπροαίρετου

Με αφορμή τον πρόσφατο διαγωνισμό λύσης της ΕΣΣΝΑ, προσπάθησα να βάλω τον εαυτό μου στη θέση ενός σκακιστή που ενδιαφέρεται για το καλλιτεχνικό σκάκι, δεν έχει όμως συμπαγές θεωρητικό υπόβαθρο, ούτε αρκετές προσλαμβάνουσες, και δεν ξέρει πώς να εξελίξει και αξιοποιήσει το ενδιαφέρον του αυτό. Μιλώ αντί γι΄ αυτόν και για λογαριασμό του, και απευθύνομαι στους διοργανωτές και τους θεματοθέτες των διαγωνισμών, και στους κορυφαίους λύτες μας.


Απόσπασμα από την προκήρυξη διαγωνισμού αγωνιστικού σκακιού:

«(...) Οι συμμετέχοντες θα κληθούν να παίξουν έξι παρτίδες, από έξι διαφορετικές κατηγορίες: ένα μπλιτς, ένα ράπιντ, ένα με κανονικό χρόνο, ένα φυτευτό, ένα αντισκάκι, και ένα θεματικό φινάλε. (...)»

Θα δηλώνατε συμμετοχή; Όχι; Γιατί; Εντάξει, προτιμάτε και αποδίδετε καλύτερα με κανονικό χρόνο, όμως και το μπλιτς, και το ράπιντ, με τους ίδιους κανόνες παίζονται – σχεδόν. Φυτευτό και αντισκάκι γνωρίζετε, ή μπορείτε να μάθετε σε λίγα λεπτά· μπορείτε και να προπονηθείτε παίζοντας ονλάιν ή με σχετικά λογισμικά. Όσο για το φινάλε, σύμφωνοι, μπορεί να μην πέσει κάποιο SOS από τα φινάλε Πύργων, αλλά κανένας εμπλουτισμένος Τσεντουρίνι, και άντε να βρεις πώς χάνεις τέμπο με τον Αξιωματικό, όμως παλεύεται.

Θα είχατε, έστω, την περιέργεια να παραστείτε ως θεατής; Ούτε κι εγώ.

Απόσπασμα από την προκήρυξη του πρόσφατου διαγωνισμού λύσης:

«(...) Οι συμμετέχοντες θα κληθούν να λύσουν έξι προβλήματα, από έξι διαφορετικές κατηγορίες: ένα πρόβλημα των δύο κινήσεων, ένα των τριών κινήσεων, ένα περισσοτέρων κινήσεων, ένα αντίστροφο, ένα βοηθητικό, και μία σπουδή. (...)»

Έξαθλο το ένα, έξαθλο και το άλλο, και σχετική αντιστοιχία άθλου προς άθλο. Βλέπετε πολλές διαφορές μεταξύ των δύο προκηρύξεων; Εγώ όχι.

Είδα τα θέματα του διαγωνισμού λύσης της ΕΣΣΝΑ. Πράγματι, δείχνουν ευκολότερα από άλλες φορές, ακόμα όμως φαίνεται ότι απευθύνονται σε μυημένους. Δύσκολα θα έρθει έτσι κι άλλος κόσμος στο καλλιτεχνικό.

(Εύλογη απορία: Αν ήταν πια τόσο εύκολα, θα περίμενε κανείς, βλέποντας τις συμμετοχές, τετραπλή, ή και εξαπλή, ισοβαθμία στην κορυφή με το απόλυτο σκορ, και η κατάταξη να κριθεί στον χρόνο. Δεν έγινε έτσι. Ποτέ δεν γίνεται έτσι. Μήπως είναι, τουλάχιστον ένα-δυο από αυτά, στ’ αλήθεια δύσκολα, όχι μόνο για μας τους πρωτόπειρους, αλλά και για τους πολύπειρους; Και, παρέμπ, ο διαβόητος Μούρτζια, με αυτά τα θέματα, θα πετύχαινε άραγε το απόλυτο 30; Και αν ναι, σε πόσον χρόνο;)

Είναι κρίμα το καλλιτεχνικό σκάκι στην Ελλάδα να είναι κάτι σαν τη σύγχρονη ποίηση: από ελάχιστους για ελάχιστους.

Έχω μια-δυο σκέψεις.

Για αρχή: Όμιλοι δυναμικότητας.

Δεν μπορεί να παίζει στον ίδιο όμιλο και με τους ίδιους όρους ο συστηματικός παίκτης, που κάνει προπονήσεις σε σύλλογο και ενδεχομένως έχει ήδη διακρίσεις, με τον περιστασιακό ή αρχάριο παίκτη, που κάνει σκάκι μισή ώρα την εβδομάδα στο ολοήμερο, φέξε μου και γλίστρησα δηλαδή, και ίσως ασχολείται και λίγο μόνος του στο σπίτι παίζοντας με τον υπολογιστή. (Σημαντική, εντούτοις, πρόοδος από παλαιότερα. Βρήκα προ καιρού σε κάτι ανασκαφές μου, σε κλάσματα σελίδων –πού παρτιδόφυλλα τότε–, δίκην σελιδοδεικτών σε σχολικά μου βιβλία, σε πολυτονικό και σε ακραιφνή καθαρεύουσα, και με τον φλεγόμενο φοίνικα και τον στρατιώτη στο βιβλιόσημο, “παρτίδες” μου, με αβέβαιο και ασχημάτιστο ακόμα γραφικό χαρακτήρα: «λευκά – ich, μαύρα – ich». Συνήθως κέρδιζα· άσχετο.)



Ούτε είναι θεραπεία ο συμψηφισμός, να τίθενται δηλαδή στους διαγωνισμούς προβλήματα σκοπίμως και προδήλως κατώτερα από τις δυνατότητες και απαιτήσεις του μέσου όρου των βετεράνων ισχυρών λυτών, ώστε να είναι, ενδεχομένως, προσεγγίσιμα και από τους νέους λύτες. Οι τοπικοί διαγωνισμοί λειτουργούν, και πρέπει να λειτουργούν, και ως στίβος προετοιμασίας για τους εθνικούς διαγωνισμούς –και αντίστοιχα οι εθνικοί για τους διεθνείς–, οπότε πρέπει να έχουν αναλόγως υψηλό επίπεδο και δυσκολία. Αν στην παρέα θέλουν άλλοι κόκκινο κρασί και άλλοι λευκό, δεν παραγγέλνουμε ροζέ: παίρνουν οι μεν κόκκινο και οι δε λευκό. Τόσο απλά.

Δύσκολα θα προσελκύσετε και θα κρατήσετε στο αγωνιστικό σκάκι έναν υποψήφιο παίκτη που τώρα κάνει τα πρώτα του βήματα, δείχνοντας στη μαγνητική σκακιέρα τοίχου θέσεις με όλα τα κομμάτια, και μάλιστα πριν εξηγήσετε, και βεβαιωθείτε ότι εμπέδωσε, τα βασικά.

Δύσκολα θα προσελκύσετε και θα κρατήσετε στο καλλιτεχνικό σκάκι έναν υποψήφιο λύτη (και, μελλοντικά, δυνητικό συνθέτη) που τώρα κάνει τα πρώτα του βήματα, βάζοντας προβλήματα με πολλά κομμάτια και με στρυφνά θέματα.

Δύο όμιλοι, λοιπόν· ας πούμε, έμπειροι και νεοφώτιστοι.

Στον όμιλο των έμπειρων, βάλτε ό,τι θέλετε: Ζαγκορούικο, Ομπραξορούικο, μαξιμούμμερ, μινιμούμμερ, Κίρκες, Μάτζικες ντε Σπελλ, αντιστροφοαντίθετα, ανάποδα καρφώματα με διπλή πιρουέττα και τριπλό άξελ, ό,τι τραβάει η όρεξή σας. Έτσι κι αλλιώς, πάλι μόνο ο Πρέντος θα τα λύσει :)

Στον όμιλο των νεοφώτιστων όμως, τουλάχιστον στους πρώτους διαγωνισμούς και μέχρι, ελπιζόντως, να σχηματιστεί μια κρίσιμη μάζα λυτών, δώστε βαρύτητα στις λιγοκίνητες στρατηγικές μινιατούρες· να λύσουμε τίποτα κι εμείς, βρε αδερφέ, να πάρουμε και λίγο θάρρος ότι κάτι ψευτοσκαμπάζουμε, ότι κάπως προοδεύουμε. Και μη βάζετε μόνο εξωτικά θέματα, εικονικά παιχνίδια, κυκλικές και συνδυαστικές εναλλαγές και τέτοια· εμείς μέχρι ινδικό και Μπρίστολ καταλαβαίνουμε, και αν σφιχτούμε πολύ, άντε και ρωμαϊκό και Γκρίμσο και Νοβότνι. Για τα υπόλοιπα, θέλουμε χρόνο και εξάσκηση.

Και, για όνομα του Τρόιτσκι, όχι ανορθόδοξα, τουλάχιστον όχι στην αρχή· έστω βάλτε κάποια σκανδαλωδώς απλά, και με χαμηλότερο συντελεστή βαθμολογίας από τα ορθόδοξα, ώστε να ξεχωρίζει κιόλας σιγά σιγά η ήρα από το στάρι. Ξέρω ότι τα ορθόδοξα στους κύκλους σας είναι μάλλον πασσέ, ίσως και ντεκα*λέ, που έλεγε, με άλλη αφορμή και για άλλο θέμα, αγαπητός διεθνής μαιτρ, όμως μην ξεχνάτε ότι το νοητικό πλαίσιο, να το πω φρέιμ οφ μάιντ να το καταλάβουν και οι τηλεθεατές μας, ημών του αγωνιστικού σκακιού, είναι προσανατολισμένο στο να κάνουμε ματ τον αντίπαλο· λογικό είναι να θέλουμε ένα διάστημα προσαρμογής για να μπούμε στην, πρωτόγνωρη για μας, φιλοσοφία των βοηθητικών και των αντίστροφων, που αναμενόμενο είναι να μας ξενίζει. Άλλωστε, είναι και θέμα μεθοδολογίας: για να φτάσεις στον Στραβίνσκυ και τον Μπάρτοκ, πρέπει να περάσεις από τον Μπαχ και τον Χάυδν. Απ΄ τη ζούγκλα κι αν περάσεις, τον Ταρζάν θα δοκιμάσεις, που λέει και ο ποιητής.

Και επίσης: Καθοδήγηση, όχι με τη σκακιστική, αλλά με τη... μαρξιστική έννοια. Πώς οι διαιτητές ποδοσφαίρου έχουν τους μέντορές τους; Ε, έτσι.

Πολύ χρήσιμο θα ήταν κάποιος από εσάς τους παλιούς στον χώρο να δημιουργήσει –ή να υποδείξει, αν ήδη υπάρχει– μια βάση προβλημάτων, κατά κατηγορία, κατά θέμα και, προσοχή σ΄ αυτό το τελευταίο, κατά προϊούσα σειρά δυσκολίας, στην οποία να προστρέχουμε, και με τη βοήθειά της σταδιακά να προοδεύουμε. Η δουλειά του Αλκίνοου στο ιστολόγιό του είναι καταπληκτική και υπόδειγμα οργάνωσης, αλλά δεν αρκεί για μας τους πρωτάρηδες. Θέλουμε ασκήσεις, ασκήσεις, ασκήσεις, όχι όμως ό,τι πέφτει στο χέρι μας, αλλά με βάση κάποιο σύστημα και κάποιο πρόγραμμα, που μόνο κάποιος με τη δική σας εμπειρία και γνώση μπορεί να καταρτίσει.

Θα σας πω ένα μυστικό: Ωρισμένως, εμείς του αγωνιστικού βλέπουμε εσάς του καλλιτεχνικού όπως οι εκτός σκακιού τους εντός σκακιού – με κάποιο δέος, με την αόριστη αίσθηση ότι αυτό με το οποίο καταγίνεστε είναι κάτι «ωραίο, μεγάλο και αληθινό», που όμως δεν μπορούμε να το καταλάβουμε, ούτε να το ασκήσουμε κι εμείς, γιατί, τάχα, είναι προνόμιο μόνο μιας σούπερ-ολιγάριθμης ελίτ ιδιαίτερα ευφυών ανθρώπων, με σπάνιες και ξεχωριστές δεξιότητες.

Και αν μεταξύ των εκτός και των εντός σκακιού ως έναν βαθμό αυτό ισχύει, μεταξύ των του αγωνιστικού και των του καλλιτεχνικού δεν μπορεί να ισχύει, δεν δέχομαι ότι μπορεί να ισχύει. Δεν υπολειπόμαστε ευφυίας και αντίληψης· όσο για τις δεξιότητες, δεν υπάρχουν μόνο οι σύμφυτες, υπάρχουν και αυτές που καλλιεργούνται. Απλώς δεν είχαμε, και δεν έχουμε, σε ό,τι αφορά το καλλιτεχνικό, κάποιον να μας καθοδηγήσει στα πρώτα μας βήματα.

Βοηθήστε μας να γνωρίσουμε καλύτερα τον Λόυντ και τον Κασπαριάν πριν μας ψυχρολούσετε και αποκαρδιώσετε με τους σύγχρονους σταυρωτήδες, που δυσκολεύουν, όπως αποδεικνύεται, ακόμα και τους εμπειρότερους από εσάς. Μη μας φλομώνετε με συστήματα μιγαδικών εξισώσεων πριν καλά καλά χωνέψουμε τη διακρίνουσα. Θα δείτε ότι θα τα αφομοιώσουμε γρήγορα και ότι θα προοδεύσουμε με ταχείς ρυθμούς.

Μυήστε μας στον μαγικό κόσμο του καλλιτεχνικού σκακιού· θα σας το χρωστάμε. Και πού ξέρετε, μπορεί κάποιος ανάμεσά μας να εξελιχθεί στο μέλλον σε Περγιάλη –μια χαρά τα προβληματάκια του, κρυστάλλινα και δροσερά–, ή και Λύρη ακόμα.