Δευτέρα 10 Νοεμβρίου 2008

Yma Sumac



Έσβησε στις 2 Νοεμβρίου, σε ηλικία 86 ετών (μάλλον), η Yma Sumac.

Το πλήρες όνομά της ήταν Emperatriz Sumac Chavarri Atahualpa. Μεγάλωσε στις Άνδεις ακούγοντας τον ήχο των πουλιών, του νερού, των δέντρων, του ανέμου, των ζώων της ζούγκλας, τον τρόμο που σκορπούσαν οι εκρήξεις των ηφαιστείων και των σεισμών στους ιθαγενείς, τα θρησκευτικά τραγούδια που έλεγαν οι απόγονοι των Ίνκας για τους Θεούς τους. Η Yma άρχισε να μιμείται όλους αυτούς τους ήχους και να τους εκφέρει με την φωνή της. Στα χωριά των Άνδεων η Sumac έγινε σιγά -σιγά ο θρύλος του τραγουδιού. Οι πέντε οκτάβες που κάλυπτε η φωνή της προκαλούσαν δέος στους Περουβιανούς. Όταν τραγουδούσε η Yma κανείς δεν έκανε καμία κίνηση-στέκονταν όλοι ακίνητοι λέγοντας ένα συγκεκριμένο ήχο, δίνοντας έτσι μια μορφή ιεροτελεστίας το τραγούδι της.

Σε κάποιο τοπικό φεστιβάλ που τραγούδησε η Yma βρέθηκε ο Moices Vivanco συνθέτης-μουσικός και ερευνητής των παραδοσιακών τραγουδιών της Λατινικής Αμερικής. Έμεινε έκπληκτος μπροστά στο θαύμα της φωνής της! Δεν μπορούσε να πιστέψει πως μία φωνή «αδούλευτη» είχε τέτοια αρτιότητα και φυσικά μία έκταση πέρα των ανθρώπινων δυνατοτήτων!

Ο Vivanco έγινε ο «μέντορας» της Yma .Για να μπορέσει να την πάρει από το χωριό της, την ζήτησε σε γάμο σε ηλικία 13 ετών εκείνη και 17 αυτός!…

Άρχισε να την μαθαίνει να διαβάζει μουσική χωρίς όμως να πειράξει καθόλου την φωνή της για να μην χαλάσει τίποτα από την μοναδικότητα της. Άρχισε να της γράφει τραγούδια ειδικά για την έκταση της φωνής της, βασισμένα σε μουσικούς τρόπους που χρησιμοποιούσαν στην παραδοσιακή μουσική τους οι Ίνκας και άλλες φυλές της Λατινικής Αμερικής. Τα θέματα των τραγουδιών ήταν παρμένα από την ζωή των φυλών αυτών με ιδιαίτερη έμφαση στις θρησκευτικές τους τελετές.

Μαζί περιοδεύουν στην Αμερική με σκοπό να γνωρίσει ο κόσμος το μοναδικό ταλέντο της εξωτικής τραγουδίστριας. Η κυκλοφορία του πρώτου δίσκου της με τίτλο «Voice of the Xtabay» το 1950 κάνει αίσθηση σε κάθε γωνιά της γης. Ο δίσκος της βρίσκεται ανάμεσα στους τρεις εμπορικότερους δίσκους ανά την υφήλιο εκείνη την χρονιά. Λέγεται πως όταν η Yma τραγούδησε πρώτα φορά σε κοινό το πρώτο τραγούδι του δίσκου με τίτλο «Taita Inty»(Virgin of the Sun God) αποκαλύπτοντας το φάσμα της φωνής της, το κοινό σοκαρίστηκε τόσο που όταν τελείωσε το τραγούδι της την χειροκρότησε αφού προηγήθηκε παύση κάποιων δευτερολέπτων…Να σημειωθεί εδώ πως οι στίχοι των τραγουδιών είναι σε διάλεκτο που χρησιμοποιούσαν οι φυλές-απόγονοι των Ίνκας!



Η καριέρα της Yma ακολουθεί μία λαμπρή πορεία με διθυραμβικές κριτικές για την φωνή-φαινόμενο αλλά και για τις ζωντανές της εμφανίσεις. Η φυσική εξωτική ομορφιά της και η φωνή της άρχισαν να δημιουργούν πολλούς μύθους γύρω από την προέλευσή της, την αληθινή καταγωγή της, έτσι ώστε ανά τον κόσμο να γεννιούνται πολλές ιστορίες για το κορίτσι με την θεϊκή φωνή. Πολλοί ήταν εκείνοι που αμφισβήτησαν την καταγωγή της και τον μύθο που την ήθελε απόγονο βασιλιά των Ίνκας. Ακόμη και σήμερα υπάρχει ένα μυστήριο γύρω από την αληθινή προέλευση της.

Το 1952 η Yma κατακτά και το Broadway με την συμμετοχή της στο μιούζικαλ «Flahooley» ενώ πρωταγωνιστεί στην ταινία «Secret of Incas» όπου τραγουδά το πολύ γνωστό "Ataypura" (High Andes).Είναι και το πρώτο τραγούδι που οπτικοποιείται!

Στη δεκαετία του ΄60 η Yma περιοδεύει στην Ευρώπη με μεγάλη επιτυχία. Στην Ρωσία μάλιστα γνώρισε την απόλυτη αποθέωση από 10.000 ακροατές που κατέκλυσαν το Tchaikovsky Opera House! Ανάμεσα τους μεγάλοι συνθέτες όπως ο Shostakovich και ο Khatchaturian που την συνεχάρησαν προσωπικά.

Δυστυχώς μετά τον χωρισμό της με τον Moices Vivanco η καριέρα της κλονίστηκε από δημιουργικής πλευράς. Είχε βέβαια μια μεγάλη «προίκα», αλλά κανείς δεν ήταν ο κατάλληλος να της δώσει καινούριο υλικό αντάξιο της φωνής της. Η Yma δεν ανήκε στον χώρο του λυρικού τραγουδιού για να μπορέσει να συνεχίσει ως μία λυρική τραγουδίστρια. Εξάλλου η ίδια έλεγε πως δεν την συγκινούσαν οι άριες από τις όπερες γιατί δεν μιλούσαν στην καρδιά της όπως τα τραγούδια της πατρίδας της.

Στον αντίποδα της έλλειψης καινούριου υλικού ήταν οι εμφανίσεις της ανά τη υφήλιο που γνώριζαν τεράστια αποδοχή και εκδηλώσεις θαυμασμού.

Το 1975 κυκλοφορεί ένα δίσκο έκπληξη με τίτλο «Miracles:Yma rocks!».Είναι ένας δίσκος όπου η Yma πειραματίζεται με την ηλεκτρονική μουσική. Η δουλειά αυτή ικανοποίησε πιο πολύ τους fan της αφού δεν γνώρισε ευρύτερη αποδοχή. Στην δεκαετία του ’80 περιορίζει τις εμφανίσεις της ενώ αρχίζει να ερμηνεύει κυρίως jazz κομμάτια αλλά και παλιά περουβιανά τραγούδια. Το 1990 ερμηνεύει τον ρόλο μιας τραγουδίστριας της όπερας στο “Follies” ενώ ερμηνεύει το τραγούδι «I wonder» από το «Sleeping Beauty» για τις ανάγκες ενός άλμπουμ παραγωγής της Disney. Πρέπει να σημειωθεί πως η φωνή της και στην τελευταία της ηχογράφηση ήταν άρτια χωρίς κανένα ψεγάδι του χρόνου πάνω της!

(από το Νίκο Καρακαλπάκη, Πτυχιούχο του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Αθηνών)

6 σχόλια:

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

Ύμα, Θεά!
Οι σαμάνοι του χωριού της (Ιτσοκάν Καχαμάρκα) στις Άνδεις πίστευαν ότι ήταν προσωποποίηση θεότητας. Κι εγώ όταν την πρωτάκουσα το ίδιο πίστεψα κι ας μην ήμουν σαμάνος (τότε).
Θα διαφωνήσω λίγο με τον φίλο που γράφει το άρθρο. Πολλοί έλεγαν πως η φωνή της έφτανε τις οκτώ οκτάβες(!) και κάποιοι Γερμανοί επιστήμονες θέλησαν να το γελοιοποιήσουν. Η Ύμα δέχτηκε να την "μετρήσουν" οι ίδιοι επιστήμονες και αποδείχτηκε μπροστά στα έκπληκτα μάτια (και αυτιά τους) πως άγγιζε τις επτάμιση οκτάβες!!! Εξανθρώπινο,το ξέρω, μα αρκεί να ακούσετε τη φωνή της στο Pachamama ή στο El Condor Pasa (για παράδειγμα) και θα καταλάβετε τι εννοώ.
Φυσικά δεν είμαι μουσικολόγος, απλά το έψαξα λίγο περισσότερο και άκουσα και το αφιέρωμα στο Τρίτο Πρόγραμμα. Σημαντικό είναι το πως δεν έβρισκε μουσικούς να της γράψουν τραγούδια, αφού κανένας δε ρίσκαρε τις ριψοκίνδυνες ισορροπίες στα δυσθεώρητα ύψη που έφτανε η φωνή της...
Άμα έρθει η ώρα μου θεούλη μου, βάλε με κάπου παράμερα, κάπου όμως που να ακούγεται η φωνή της, έστω κι αχνά...

Ανώνυμος είπε...

Νομιζω και γω οτι οι οκταβες ηταν γυρω στις 7 και παραπανω. Επισης θυμαμαι οτι πρεπει να εδοσε συναυλια στην Ελλαδα, καπου την δεκαετια του 50 (1956 ισως).

καλοπροαίρετος είπε...

Η Πριγκήπισσα του Ήλιου στην Πόλη του Φωτός το 1957

Σωστά θυμάστε, espectador. Πράγματι, η Ύμα Σούμακ (επικράτησε Σουμάκ στα ελληνικά) έδωσε παραστάσεις στην Αθήνα, στο κινηματοθέατρο «Ορφεύς», και στη Θεσσαλονίκη, στο Εθνικό Θέατρο, τον Ιούνιο του 1957.

Αντιγράφω από την ανταπόκριση του Φρέντυ Γερμανού στην εφημερίδα «Ελευθερία» της 31ης Μαΐου 1957:

«Ξαπλωμένη σε μια βαθιά πολυθρόνα, έμοιαζε με σιωπηλή θεότητα της φυλής της. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται εις τον Τύπον την αδικούν. Η Ύμα Σουμάκ είναι μια πολύ όμορφη γυναίκα με σχιστά μεγάλα, λαδοπράσινα μάτια, κατάλευκο πρόσωπο και πλούσια μαλλιά που ξεχύνονται σαν μαύρος καταρράκτης. Είναι μια λυγερή, υπερήφανη, ψυχρά τίγρις. Όταν σας κοιτάζει, ένα χρυσό φως σας τυλίγει και σας αποξενώνει από τον υπόλοιπο κόσμο. Στο πρόσωπό σας αισθάνεσθε την θερμή ανταύγεια του Περουβιανού ήλιου».

Δεν ήταν μόνο η απίστευτη έκταση της φωνής της (μπορούσε να ερμηνεύσει με άνεση ρόλους σοπράνο κολορατούρα, αλλά και... βαρύτονου!), ήταν και η ικανότητά της να μιμείται ήχους πουλιών, ακόμα και της φύσης. H φωνή της ήταν σε πλήρη ακμή για πάνω από σαράντα χρόνια. Εμφανιζόταν πάντα με πολύχρωμα εξωτικά ενδύματα και κοσμήματα, ενισχύοντας έτσι τη θολόεσσα φήμη της πριγκήπισσας (ή ιέρειας) των Ίνκας. Εμφανίστηκε και σε δύο κινηματογραφικές ταινίες τη δεκαετία του ’50.

Δυστυχώς, αυτές οι εξωπραγματικές φωνητικές της ικανότητες (που αποτυπώνονται καλύτερα στα κομμάτια Chuncho και Tumpa) δεν αξιοποιήθηκαν επαρκώς. Ο σύζυγος και ιμπρεσσάριός της Μωυσής Βιβάνκο συνέθετε και επέλεγε γι΄ αυτήν κομμάτια που στόχευαν στον εύκολο επιφανειακό εντυπωσιασμό του κοινού με φωνητικές ακροβασίες. Σαν συνέπεια, ούτε οι ηχογραφήσεις της έχουν, ούτε οι παραστάσεις της είχαν ενότητα και ομοιογένεια. Επίσης, δεν γνωρίζω να έχει ηχογραφήσει ούτε μία μονωδία – όπου θα φαινόταν η εκφραστική της ικανότητα. Με δεδομένες την έκταση και την ευκαμψία της φωνής της, η σύγκριση θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον: από δω το Vissi d’ arte από την τάδε ντίβα ασσολούτα, και από δω από το «αηδόνι των Άνδεων» (el ruiseñor de los Andes - ένα ακόμα παρωνύμιό της).

Είναι σκληρό αυτό που θα πω, όμως οι ηχογραφήσεις της μού προκαλούν την ίδια αόριστη θλίψη με τις παραστάσεις με ζώα στο τσίρκο: φανταχτερά κοστούμια, φωτοχυσίες, γκρανκάσες και φανφάρες, και η γυμνασμένη φώκια να εκτελεί πειθήνια και με χαρακτηριστική ευκολία τα παραγγέλματα του εκπαιδευτή, προς τέρψιν του φιλοθεάμονος κοινού. Παράδοξος συσχετισμός, ίσως και βέβηλος. Αυτά, φυσικά, δεν αναιρούν στο παραμικρό ότι υπήρξε μια εντελώς ξεχωριστή περίπτωση στην ιστορία της μουσικής.

Minchakama, ñustay…

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

Αν πάντως στο περίφημο τσίρκο του θεάματος η Ύμα ήταν η φώκια, ο Παβαρότι ο ελέφαντας, οι αδελφοί Μαρξ οι κλόουν, ο Νιζίνσκι με την Κάλας ισσοροπιστές, ο Μάρλον Μπράντο ζογκλέρ που καταπίνει φωτιές, ο Μπόρχες με τον Χέμινγουει θηριοδαμαστές που τιθασεύουν με μαστίγια άγρια ζωντανά, ο Γούντι Άλεν η ασώματος κεφαλή και ο Νταλί -φυσικά!- ιμπρεσάριος, ε λοιπόν σε αυτό το τσίρκο, θα δεχόμουν να κάνω και τη μαϊμού! :-)

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

*ισορροπιστές

Ανώνυμος είπε...

Αν προσθετατε στο τσιρκο σας και τον Ραιαν Γκιγκς στην ισοροπια της μπαλλας, θα δεχομουν και γω να ειμουν ο πυθωνας που θα τυλιγε στο καυτο της κορμι η αοιδος Μαγια Μελαγια (αυτη που επικαλεσθηκε κεινος ο μπατσος στην Επιδαυρο για να μην επιτρεψει την εισοδο στην μεγαλη τραγωδο).