Βρώμικες κινήσεις στη σκακιέρα

Του Γιάννη Γαλιανού. Αναδημοσίευση από το ΒΗΜΑonline, Κυριακή 25/4/2010
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=

Το άρθρο περιέχει πάμπολλες δημοσιογραφικές υπερβολές, είναι διάχυτο από άσκοπη δραματοποίηση, αλλά περιλαμβάνει και ορισμένες ιστορικές ανακρίβειες. Σε κάποια σημεία ακόμη, ο Κασπάροβ γίνεται Γιούρι αντί Γκάρι (διόρθωσα το όνομα). Τόσα και τόσα θέματα όμως αναρτώνται στο ιστολόγιο, οπότε έκρινα πως αξίζει τον κόπο η αναδημοσίευση, μιας και είναι η πρώτη εκτενής αναφορά για το ματς Ανάντ - Τοπάλοβ σε ελληνικό έντυπο ευρείας κυκλοφορίας (αν εξαιρέσουμε φυσικά τις μόνιμες σκακιστικές στήλες).

Είναι πιο καθαρό και από φρεσκοπλυμένο σεντόνι. Ως κατ΄ εξοχήν πνευματικό άθλημα, το σκάκι δεν μολύνεται ούτε από καυσαέρια ούτε από σκουπίδια. Παρ΄ όλα αυτά η φήμη του δεν είναι ακηλίδωτη. Γύρω από τη σκακιέρα παίζονται τα πιο βρώμικα παιχνίδια: συκοφαντίες, μηχανορραφίες, λαδώματα, καρφώματα, εξαγορές παικτών, πολιτική προπαγάνδα. Χρυσοπληρωμένοι ψυχολόγοι εργάζονται για να γκρεμίσουν το ηθικό του αντιπάλου. Ολα δείχνουν ότι τα ίδια και χειρότερα θα συμβούν στο εφετινό πρωτάθλημα, που άρχισε χθες στη Σόφια. Μονομάχοι είναι δύο άσπονδοι «φίλοι»: ο Ινδός Βισβανάθαν «Βίσι» Ανάντ, κάτοχος του τίτλου, και ο φιλόδοξος βούλγαρος διεκδικητής Βεσέλιν Τοπάλοβ. Οι οιωνοί δεν ήταν καλοί για τον «Βίσι» Ανάντ. Η ηφαιστειακή τέφρα από την Ισλανδία σκοτείνιαζε και τον ουρανό της Γερμανίας. Οι πτήσεις αεροπλάνων ήταν απαγορευμένες. Και αυτό είχε καθηλώσει τον «τίγρη του Μαντράς» σε ένα ξενοδοχείο της Φραγκφούρτης. Ο κίνδυνος να μη φτάσει εγκαίρως στη Σόφια, όπου θα άρχιζε την περασμένη Παρασκευή η αναμέτρησή του με τον Τοπάλοβ, ήταν μεγάλος. Η μόνη διέξοδος ήταν η μετακίνηση οδικώς και με τρένο. Αλλά και όταν έφτασε στη Βουλγαρία, το απόγευμα της περασμένης Τρίτης, η εικόνα δεν ήταν καλύτερη. «Γκρίζος ουρανός, μαύρα κοράκια...» σχολίασε σιβυλλικά.

Αποθαρρυντική ήταν και η συμπεριφορά των διοργανωτών. Το αίτημά του για αναβολή του αγώνα κατά τρεις ημέρες- έτσι ώστε να μπορέσει να συνέλθει από το στραπάτσο του ταξιδιού απορρίφθηκε μετ΄ επαίνων. «Εχουμε κλείσει συμβόλαια με ΜΜΕ και διαφημιστές» του είπαν. «Τα έχουν κάνει πλακάκια με τον Τοπάλοβ!» σχολίασε ο ίδιος. Οταν ηρέμησαν κάπως τα πνεύματα, αποφασίστηκε το πρώτο παιχνίδι να γίνει χθες, Σάββατο. Θα ακολουθήσουν άλλες 11 παρτίδες, και αν όλα πάνε καλά το ματς θα λήξει στις 13 Μαΐου. Κανένας δεν στοιχηματίζει όμως στη Σόφια ότι όλα θα πάνε καλά.

Η κούραση θα αυξάνεται ασφαλώς με την πρόοδο του ματς. Οχι μόνο λόγω της συνεχούς πνευματικής υπερέντασης. Αλλά και λόγω του ψυχολογικού πολέμου, που σχεδιάζεται από επαγγελματίες ψυχολόγους, οι οποίοι φροντίζουν μαζί με τους ίματζ μέικερς να κατευθύνουν τον επικοινωνιακό πόλεμο λάσπης με αρνητικά δημοσιεύματα. Οικονομικά, η σύγκρουση αξίζει πάντως τον κόπο. Το τρόπαιο είναι 2 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 1,2 εκατ. ευρώ θα καταλήξουν στην τσέπη του νικητή. Σε αυτά θα προστεθούν τα «τυχερά» από σπόνσορες. Μια ιδέα για το συνολικό κέρδος δίνει η «χρυσή» νίκη του Ανάντ στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του 2007 επί του Ρώσου Βλαντίμιρ Κράμνικ. Τα πρόσθετα έσοδά του από χορηγίες και διαφήμιση ξεπέρασαν, όπως ειπώθηκε χαρακτηριστικά, «το βάρος του σε χρυσάφι»- χώρια η πανέμορφη έπαυλη που πήρε ως δώρο από την κυβέρνηση του Νέου Δελχί διότι «τίμησε διεθνώς την Ινδία».

Συνολικά ωστόσο η εικόνα είναι άλλη. Οι σκακιστές ανήκουν στους «φτωχούς συγγενείς» του αθλητισμού. Οι απολαβές τους είναι ασύγκριτα κατώτερες από εκείνες των άσων του ποδοσφαίρουή του τένις.Ο αριθμός όσων ζουν σε «χλιδή»δεν ξεπερνά τα δάχτυλα του ενός χεριού. Η μεγάλη πλειονότητά τους δεν θα κατόρθωνε να επιβιώσει αν δεν ασκούσε παραπλεύρως και άλλο επάγγελμα.

Το σκάκι είναι μαγικό παιχνίδι. Αλλά και «μουγκό». Οι μόνες λέξεις που ακούγονται σε μια σοβαρή παρτίδα, και αυτές προς το τέλος, είναι «ρουά» και «ματ». Κάθε άλλη θεωρείται φλυαρία. Ο γλωσσοδέτης ισχύει και για το κοινό. Οι φωνασκίες και οι ιαχές- κάτι αυτονόητο στα γήπεδα- εδώ είναι αδιανόητες. Ο θόρυβος μαίνεται μόνο στα μυαλά. Μια καλή παρτίδα έχει περισσότερη «φλόγα» από μια πραγματική πυρκαγιά. Και αυτή σβήνει μόνο με το ματ, τον «θάνατο» του βασιλιά. «Ο βασιλεύς απέθανε, ζήτω ο βασιλεύς!» αναφωνούν τότε οι παίκτες ξαναβρίσκοντας τη γλώσσα τους. Για να τη χάσουν αμέσως μετά, με την πρώτη κίνηση της επόμενης παρτίδας.

Φεουδαρχισμός με χάρη...

Το σκάκι πρωτοεμφανίστηκε στην Ινδία ως πολεμική «άσκηση επί χάρτου» για δύο ισοδύναμα αντίπαλα στρατεύματα. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία χρονολογείται από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Υστερα πέρασε στην Περσία, για να καταλήξει, μέσω των Αράβων, στην Ευρώπη. Εκεί πήρε, τον 15ο αιώνα μ.Χ., την τελική του μορφή. Οι ως τώρα προσπάθειες για εκσυγχρονισμό του παιχνιδιού έχουν ναυαγήσει. Παράδειγμα, η «μεταρρύθμιση» του μεγάλου μουσικού και σκακιστή Αρνολντ Σένμπεργκ στον Μεσοπόλεμο, ο οποίος αντικατέστησε τα άλογα, τους πύργους κτλ. με άρματα μάχης και αεροπλάνα. Ο μόνος που έπαιζε όμως το νέο παιχνίδι ήταν ο ίδιος. Χάρη στη γοητεία της, η φεουδαρχική παράδοση αποδείχθηκε ακατανίκητη.
Πρώτος παγκόσμιος πρωταθλητής εχρίσθη ο Γερμανός Βίλχελμ Στάινιτς το 1886. Μεταπολεμικά έλαμψαν τα ονόματα του Αμερικανού Ρόμπερτ Φίσερ και του Ρώσου Γκάρι Κασπάροβ, που θεωρείται από πολλούς ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών.

Παρτίδες με άρωμα ...τουαλέτας!

Τα σκάνδαλα που συντάραξαν το σκάκι είναι πολλά. Το πιο «δύσοσμο» από αυτά ήταν το λεγόμενο «σκάνδαλο της τουαλέτας». Στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του 2006 στην Ελίστα της Σιβηρίας ο κ. Τοπάλοβ κατηγόρησε δημoσίως τον τότε παγκόσμιο πρωταθλητή Ρώσο Βλαντίμιρ Κράμνικ ότι πηγαίνει συνέχεια στην τουαλέτα για να συμβουλευθεί εκεί ένα κρυμμένο κομπιούτερ. «Αρρώστησα πρόσφατα και έχω συχνουρία» απάντησε ο καταγγελθείς. Η τουαλέτα ελέγχθηκε ενδελεχώς. Η κατηγορία δεν αποδείχθηκε ποτέ. Η παγκόσμια ομοσπονδία FΙDΕ ζήτησε από τον κ. Τοπάλοβ να σταματήσει τη συκοφαντία.

Το σκάνδαλο όμως που έγραψε (σ.σ.: πολιτική) ιστορία συνέβη το 1972 στο Ρέικιαβικ, στο παιχνίδι του Αμερικανού Ρόμπερτ Φίσερ με τον Σοβιετικό Μπορίς Σπάσκι για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Ο Φίσερ παραπονιόταν ότι τον υπνώτιζαν οι ψυχολόγοι του Σπάσκι, ενώ ο ίδιος φρόντιζε να σπάει τα νεύρα όλων θέτοντας παράλογες απαιτήσεις. Ο αγώνας τους εντάχθηκε στον γενικότερο ανταγωνισμό του Ψυχρού Πολέμου, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στο φόρτε του. Η νίκη του Φίσερ «πουλήθηκε» κατόπιν από τους Αμερικανούς ως «συστημικός» θρίαμβος της Δύσης επί του κομμουνισμού...


Περισσότερες κινήσεις και από όλα τα άτομα του Σύμπαντος!

Στο σκάκι συμβαίνουν στατιστικά (και όχι μόνον) σημεία και τέρατα. Στα 64 τετραγωνάκια της σκακιέρας (32 λευκά και 32 μαύρα) χωρούν συνολικά γύρω στις [2,28 επί 10 στην 46η δύναμη] κινήσεις. Ο αριθμός των θέσεων (δηλαδή η «εικόνα της σκακιέρας» σε μια δεδομένη στιγμή μιας παρτίδας) φτάνει τις 72.084 ύστερα από τις δύο πρώτες κινήσεις. Και εξακοντίζεται σε [10 στην 120η δύναμη] ύστερα από 40 κινήσεις! Με άλλα λόγια: ο αριθμός των δυνατών κινήσεων και θέσεων, όπως υπολόγισε θεωρητικά ένα φυσικομαθηματικός, είναι μεγαλύτερος από ό,τι όλα μαζί τα άτομα του Σύμπαντος! Και αυτό φέρνει συχνά και τους καλύτερους σκακιστές ενώπιον δυσάρεστων εκπλήξεων. Παλαιότερα έλεγαν ότι το σκάκι σημαίνει «νίκη του πνεύματος επί της ύλης». Σήμερα πάντως ο υπολογιστής νικά το πνεύμα. Τα σύγχρονα σκακιστικά προγράμματα δεν υπολογίζουν μόνο εκατομμύρια κινήσεις το δευτερόλεπτο, αλλά κάνουν και τακτική εκτίμηση της κατάστασης. Το 1997 ο Γκάρι Κασπάροβ έκανε μια τελευταία προσπάθεια να σώσει «την τιμή της ανθρωπότητας». Η προσπάθεια απέτυχε, ο υπολογιστής Deep Βlue της ΙΒΜ τον κέρδισε με πέντε ισοπαλίες και μία νίκη. Εκτοτε δεν τόλμησε κανένας τη μεγάλη ρεβάνς.