Προπονητικοί διάλογοι

Ο Ετιέν Μπακρό, που στα 10 του χρόνια είχε ήδη σημαντικές διακρίσεις στο σκάκι.

Προπόνηση και αγώνες

του Ηλία Κουρκουνάκη

Στην προσπάθειά μας να βελτιωθούμε σκακιστικά, υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε. Εφόσον το σκάκι μας ενδιαφέρει ως άθλημα, όλες μας οι προσπάθειες υπάγονται σε μία από τις ακόλουθες τρεις κατηγορίες:

1) Αγωνιστικές Δραστηριότητες.

2) Προπόνηση (ομαδική ή ατομική).

3) Ατομική Μελέτη.

Η σειρά με την οποία παρουσιάζονται αυτές οι κατηγορίες δεν είναι καθόλου τυχαία, αλλά προκύπτει από την αναγκαιότητα καθεμιάς. Προφανώς, δεν μπορεί κανείς να βελτιωθεί απλά με μελέτη παρτίδων άλλων παικτών, χωρίς δικές του προσωπικές εμπειρίες στις οποίες εφαρμόζονται όποια διδάγματα προκύπτουν από εμπειρίες άλλων. Οποιαδήποτε ικανότητα, σκακιστική ή άλλη, αναπτύσσεται πρώτιστα στην πράξη εξασκώντας την, και όχι προετοιμάζοντάς την θεωρητικά. Ενδεικτική αντιστοιχία με άλλα αθλήματα θα ήταν να περιμένει κανείς να παίξει καλό ποδόσφαιρο παρακολουθώντας αγώνες σε μια οθόνη. Πολύ απλά, η πρακτική αποτελεί τον θεμέλιο λίθο οποιασδήποτε αθλητικής προσπάθειας στο σκάκι.
Από την άλλη πλευρά, μόνο με αγώνες και χωρίς προπόνηση ή ατομική μελέτη δεν μπορεί να πάει κανείς πολύ μακριά. Οι αγώνες πρέπει να αναλυθούν, διδάγματα να εξαχθούν, βελτιώσεις να σχεδιαστούν και νέες γνώσεις να κατακτηθούν. Διαφορετικά, κάθε αθλητής θα έπρεπε να επαναλαμβάνει από την αρχή τα περισσότερα λάθη που έκαναν άλλοι πριν από αυτόν και έτσι θα έχανε πολύτιμο χρόνο. Ενδεικτική αντιστοιχία με άλλες δραστηριότητες εδώ είναι οι επιστήμες στις οποίες διδάσκεται κανείς την συσσωρευμένη γνώση αιώνων ή και χιλιετιών, η οποία προέκυψε από προσπάθειες άλλων, χρησιμοποιώντας μεθοδολογία ασκήσεων και συστηματικά οργανωμένης μελέτης.

Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στις κατηγορίες δραστηριοτήτων που προαναφέρθηκαν δεν βρίσκεται σε κάποιο σταθερό σημείο, αλλά εξαρτάται από την ηλικία και το σκακιστικό επίπεδο του αθλητή. Για παράδειγμα, στις μικρότερες ηλικίες είναι σκόπιμο να δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στην άμεση εμπειρία, δηλαδή στις αγωνιστικές δραστηριότητες και σε προπόνηση όπου γίνεται προσομοίωση πραγματικών αγωνιστικών συνθηκών. Επίσης, σε επίπεδο αρχαρίων η καλλιέργεια ικανοτήτων και η κατανόηση γενικών αρχών του σκακιού έχουν προτεραιότητα σε σχέση με την απόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων. Αντίθετα, πιο έμπειροι παίκτες βοηθιούνται πολύ περισσότερο από ειδικές ασκήσεις και ατομικά στοχευμένα θέματα, ανάλογα με τα κενά που παρουσιάζει η ήδη αναπτυγμένη σκακιστική προσωπικότητά τους, ώστε το παιχνίδι τους να είναι πιο “σφαιρικό” και πλήρες.

Σε κάθε περίπτωση όμως, το αγωνιστικό πρόγραμμα αποτελεί τον κυρίαρχο μοχλό λειτουργίας οποιουδήποτε αθλητικού προγράμματος. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει καλός μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να γίνονται τα ίδια λάθη. Σε πρώτη φάση είναι σκόπιμο να καταγραφούν ορισμένα από αυτά τα λάθη, προκειμένου να τα αποφύγουμε όταν σχεδιάζουμε ένα μακροπρόθεσμο αγωνιστικό πρόγραμμα. Ο κατάλογος που ακολουθεί προφανώς δεν εξαντλεί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην Ελλάδα, ελπίζω όμως ότι αναδεικνύει τα σημαντικότερα από αυτά.

1) Υδροκεφαλισμός Αγωνιστικών Δραστηριοτήτων.

Τόσο σε επίπεδο μαθητών όσο και σε επίπεδο κορυφαίων σκακιστών και σκακιστριών μας, στην Ελλάδα υπάρχουν δυσανάλογα πολύ περισσότερα ατομικά τουρνουά το καλοκαίρι, δηλαδή την περίοδο 15 Ιουνίου-15 Σεπτεμβρίου. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί παίζουν σε αλλεπάλληλα τουρνουά αυτή την περίοδο και συγκριτικά πολύ λιγότερο τους υπόλοιπους 9(!) μήνες.

2) Ακατάλληλη Επιλογή Αντιπάλων.

Προκειμένου να βελτιωθεί το αγωνιστικό μας επίπεδο, οι καταλληλότεροι αγώνες είναι με περίπου ισοδύναμους αθλητές και κατά προτίμηση λίγο καλύτερους. Όπως όμως λειτουργεί το αγωνιστικό πρόγραμμα στην Ελλάδα, με πολλά “όπεν” και διασυλλογικά πρωταθλήματα, μεγάλος αριθμός παρτίδων είναι εναντίον πολύ ισχυρότερων ή πολύ ασθενέστερων αντιπάλων. Κατά συνέπεια, τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τους αγώνες είναι αισθητά λιγότερα από αυτά που θα προσέφερε μια σωστά σχεδιασμένη επιλογή τουρνουά.

3) Μονολιθικότητα Αγωνιστικών Δραστηριοτήτων.

Σε αντίθεση με άλλα αθλήματα, το σκάκι προσφέρει ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα αγωνιστικών δυνατοτήτων, το οποίο ελάχιστα αξιοποιείται στην Ελλάδα. Μερικά από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω θα μπορούσαν να αποφευχθούν ή έστω να περιοριστούν οι συνέπειές τους, αν διοργανώναμε περισσότερους αγώνες “γρήγορου” σκακιού, σιμουλτανέ, “χάντικαπ”, τουρνουά “πουλ”, ματς, τουρνουά “σεβενίνγκεν”, κ.ά.

4) Απουσία Συντονισμού Αγώνων, Προπόνησης και Ατομικής Μελέτης.

Παρόλο που η ανάλυση των παρτίδων αποτελεί σημαντικό τμήμα της σκακιστικής προπόνησης, στην Ελλάδα φαίνεται ότι γίνεται αποσπασματικά και όχι απαραίτητα με στόχο τον εντοπισμό συγκεκριμένων επαναλαμβανόμενων προβλημάτων ή κενών στη σκακιστική εκπαίδευση του αθλητή. Διαφορετικά, δεν θα προέκυπταν φαινόμενα μεγάλης ανισότητας γνώσεων και ικανοτήτων στο ίδιο άτομο, όπως π.χ. πολύ μεγάλη εξειδίκευση στα ανοίγματα και εντυπωσιακή υστέρηση στη στρατηγική ή στο φινάλε.

Οι παραπάνω σκέψεις αποτελούν μόνο μια αρχική απόπειρα προσέγγισης του προβλήματος, προκειμένου να καταστρωθεί ένα γενικό πλαίσιο που θα βοηθήσει στην δημιουργία ενός όσο πιο συγκεκριμένου κατάλληλου αγωνιστικού προγράμματος γίνεται, όταν προσδιοριστούν παράμετροι όπως η ηλικία, το επίπεδο, οι συνθήκες ζωής κ.ά. των αθλητών.