Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες

O Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες δεν αισθάνεται ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο ελεύθερος. Αισθάνεται πάντα ένα φάντασμα στην Αβάνα.

Το κτίριο στο οποίο κατοικεί μοιάζει με τα βιβλία του: σκοτεινό, μυστηριώδες, με περίεργους ανθρώπους να πηγαινοέρχονται, δυνατή μουσική, κι εκείνη τη διαπεραστική μυρωδιά του έρωτα. Ο Γκουτιέρες συνηθίζει άλλωστε να περιγράφει τις σεξουαλικές σκηνές με κάθε λεπτομέρεια. Κι όταν η απεσταλμένη της Ρεπούμπλικα τον ρωτά γιατί το κάνει, της απαντά με τη χαρακτηριστική λατινοαμερικάνικη αλαζονεία. «Ακούστε, εμείς δεν είμαστε Αγγλοσάξονες, Γερμανοί ή Γάλλοι. Είμαστε Κουβανοί, και για μας το σεξ είναι το πιο φυσιολογικό πράγμα του κόσμου, ένα πράγμα που θεωρούμε υπέροχο. Τα βασικά στοιχεία της κουλτούρας μας είναι ο ερωτισμός και η μουσική: εδώ, σε κάθε σπίτι, όλη τη μέρα ακούνε σάλσα και κάνουν έρωτα. Σαν έκφραση αγάπης ή στοργής. Σαν ένα χάδι. Το ξαναλέω, είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Όταν λοιπόν γράφω μια ιστορία, γιατί να μη μιλήσω γι' αυτό;».

Γεννημένος στο Ματάνσας πριν από 53 χρόνια, ο Γκουτιέρες έκανε διάφορα επαγγέλματα μέχρι να γίνει συγγραφέας: εφημεριδοπώλης, παγωτατζής, εκπαιδευτής καγιάκ, δημοσιογράφος, καθηγητής πανεπιστημίου. Ως δημοσιογράφος δούλεψε 26 χρόνια. Στα τέλη του '98 έκανε ένα ταξίδι τριών μηνών στην Ευρώπη για να προωθήσει ένα από τα βιβλία του, τη «Βρόμικη τριλογία της Αβάνας», που είχε εκδοθεί λίγους μήνες νωρίτερα στη Βαρκελώνη. Όταν επέστρεψε στην Κούβα, έμαθε ότι τον είχαν απολύσει. Χωρίς λόγο. Χωρίς να του δώσουν καμιά εξήγηση. Πολύς κόσμος που τον ήξερε, κυρίως από την τηλεόραση, έπαψε να τον χαιρετά στον δρόμο. Άλλοι του γύριζαν την πλάτη. Από εκείνη την εποχή, ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες αισθάνεται ένα φάντασμα στην Αβάνα.

Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στα κουβανικά βιβλιοπωλεία, όμως, εμφανίστηκε μόλις τώρα ένα βιβλίο του, το «Τροπικό ζώο», που συγκρίνει την ερωτική αναρχία της Αβάνας με την παγερή αποτελεσματικότητα της Στοκχόλμης. Ο Γκουτιέρες δεν θέλει ούτε γι' αυτό να δώσει εξήγηση. «Ζω κλεισμένος σε αυτό το καταφύγιο, με τα βιβλία μου και τους πίνακές μου, και αισθάνομαι μακριά από την πολιτιστική ζωή της Κούβας, που είναι γκρίζα, ή τουλάχιστον εγώ τη βλέπω γκρίζα. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι η λογοτεχνία, η ζωγραφική και η οικογένειά μου, έχω τέσσερα παιδιά, το πιο μικρό είναι ενάμισι έτους». Ώστε είναι παντρεμένος; «Α, όχι, δεν πίστεψα ποτέ στον γάμο. Τα τέσσερα παιδιά μου είναι από τέσσερις διαφορετικές γυναίκες, κάτι αρκετά διαδεδομένο στην Κούβα. Όμως είμαι συναισθηματικός και πνευματικός άνθρωπος, πιστέψτε με. Μεταξύ άλλων κάνω γιόγκα και διαλογισμό, έχω και μερικές βουδιστικές ιδέες. Αλλά δεν προτίθεμαι να κλειστώ σε μοναστήρι...».

Μιχάλης Μητσός, ΤΑ ΝΕΑ, 27-2-2003


Ένας σαρανταπεντάρης άντρας, υποσιτισμένος και απόκληρος, που φέρνει το όνομα Πέδρο Χουάν, περιφέρει το κορμί και τον φαλλό του στην Αβάνα, στα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα.

Παρά το γεγονός ότι θέλει να συνδυάσει κόσμο και μοναξιά, παραμένει ένα μοναχικό αγρίμι. Παλιά δούλευε ως δημοσιογράφος, προσπαθώντας να αλλάξει τις ιδέες του κόσμου, όμως δεν μπορεί να συνεχίσει πια, έχοντας στείλει στο διάολο την κομψή και ελεγχόμενη πρόζα. Η πρώην γυναίκα του είναι γλύπτρια στην Νέα Υόρκη, όμως αυτός επέλεξε την Αβάνα, έχοντας μόνη του έγνοια την καθημερινή επιβίωση που δεν είναι παρά τα στοιχειώδη: ρούμι, μαριχουάνα, λίγη δουλειά και πολύ, αχαλίνωτο, σεξ.

Η δεκαετία του ΄90 βρήκε την Κούβα στην χειρότερη, κοινωνική και οικονομική κρίση. Οι Κουβανοί διέφευγαν με προχειροφτιαγμένες σχεδίες για την γη της επαγγελίας, έχοντας στο μυαλό τους δολάρια, χρυσά δαχτυλίδια, ανοιχτά αυτοκίνητα, χορτασμένες κοιλιές. Ελάχιστοι πετύχαιναν τον στόχο τους, αν στο μεταξύ δεν είχαν χαθεί στα αφιλόξενα κύματα της Καραϊβικής. Πίσω τους άφηναν μάνες, γυναίκες, παιδιά που ζούσανε, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, στα εξαθλιωμένα σολάρ, τα τενεκεδένια και τσιμεντένια χαμόσπιτα, δέκα-δέκα σε ένα δωμάτιο, όπου καυγάδιζαν, χαρακώνονταν, κρεμιόντουσαν, τρελλαίνονταν.

Αυτός είναι ο κόσμος της Βρόμικης τριλογίας της Αβάνας. Δεν είναι οι καθεστωτικοί και οι κατέχοντες, είναι όσοι δεν χώρεσαν πουθενά. Ντίλερς, λαθρέμποροι που πουλάνε ΄χοιρινό κρέας΄ από τα νεκροταφεία, και ρούμι μπόμπα που σε στέλνει μια ώρα αρχύτερα στην κόλαση. Αγόρια και κορίτσια, οι χινετέρας κι οι χινετέρος, που εκδίδουν το κορμί τους για το προς το ζην-μια σχεδόν αποδεκτή μορφή πορνείας-, τζογαδόροι, μικροπωλητές. Και όσοι δεν εκπορνεύονται, βολεύονται μεταξύ τους, γίνονται επιδειξιομανείς, ηδονοβλεψίες, έτοιμοι να παρεισφρύσουν στα ερωτικά δρώμενα.

Ο αφηγητής των ιστοριών, ο Πέδρο Χουάν, γνωρίζει τι συμβαίνει γύρω του. Μπορεί από τη μια να είναι υποστηρικτής του σεξ ως «ανταλλαγής υγρών, ρευστών...μικροβίων, βακτηρίων» όμως, σε κρίσεις νηφαλιότητας, υποστηρίζει ότι «πρέπει να δοθούμε σε κάποιον, να αποφύγουμε την ρουτίνα, να απολαύσουμε το κομμάτι της γιορτής που μας αναλογεί». Μόνον που ο κάποιος -και συγκεκριμένα μια μουλάτα - ποτέ δεν παραμένει κοντά του πάνω από λίγες ώρες. Κι έτσι ο Πέδρο Χουάν, παραμένει μόνος στην ταράτσα μιας πολυόρωφης οικοδομής, στριμωγμένος σε ένα δωμάτιο, με το κοινό μπάνιο των πενήντα γειτόνων, ενώ από κάτω βράζει ο τόπος. Κάποια στιγμή αποφασίζει να γράψει μερικά διηγήματα ΄ δεν έχει πρότυπα γιατί «κάθε συγγραφέας δομείται όπως μπορεί». Οι μόνες αναφορές του σε συγγραφείς είναι ο Μπάμπελ και ο Λεσάμα Λίμα του Ρaradiso (εκδ. Ίνδικτος) καθώς προσπερνάει το σπίτι του στην οδό Τροκαντερό.

(...) Όμως σε ποιον αναγνώστη απευθύνεται ο Γκουτιέρες; Σ΄ εκείνον που αγκυροβολεί με τα γιοτ, για σεξουαλικό τουρισμό έξω από την Αβάνα, εξαγοράζοντας συνειδήσεις και πατρίδες ή στον φιλοπερίεργο βιβλιόφιλο που απολαμβάνει εκ του ασφαλούς μια ερεθιστική περιπλάνηση στις σελίδες της Τριλογίας; Σίγουρα, μια τόσο πριαπική αφήγηση, δύσκολα την συναντάς στην, εκ της δημιουργικής γραφής εκπορευόμενη, λογοτεχνία της γηραιάς ηπείρου. Η Κούβα της Τριλογίας δεν αφήνει περιθώρια για λογοτεχνικά τερτίπια. Τα πράγματα πρέπει να ειπωθούν μινιμαλιστικά, άμεσα, θλιβερά. Αφήγηση σκοτεινή, γλέντι απελπισμένο μιας κοινωνίας βυθισμένης στην παρακμή με ανθρώπους αποφασισμένους να επιβιώσουν με κάθε ρίσκο.

Εκείνο που απομένει είναι ο ακατάπαυστος αισθησιασμός ενός κόσμου που, ζώντας στα άκρα, προσπαθεί να απαλύνει τη μιζέρια του δοκιμάζοντας μια διονυσιακή, ντεσαντική, απελευθέρωση των ενστίκτων, ακατανόητη κι εξωτική με τα μάτια ενός δυτικού. Βέβαια ο υπερβάλλων σεξισμός μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό αλλά δεν νομίζω ότι θα εγκαταλείψει κανείς το βιβλίο πριν το τέλος.

Η Τριλογία απαγορεύτηκε στην Κούβα κι ας μην επιτίθετο ανοιχτά στον Φιντέλ Κάστρο. Αν η μέχρις εσχάτων ανθρώπινη διερεύνηση, η πολιτική παρωδία και η κοινωνική αποσύνθεση αποτελούσαν τα ζητούμενα της Τριλογίας τότε μάλλον τα κατάφερε. Ακόμη και σε σχέση με τα επόμενα μυθιστορήματα του Γκουτιέρες (στα ελληνικά: Ο δικός μας Γκράχαμ Γκρην στην Αβάνα, O έρωτας νοστάλγησε την Κούβα ) η Τριλογία παραμένει αξεπέραστη για την αλήθεια και την τόλμη της.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, ΤΑ ΝΕΑ 30-6-2007